10. Sınıf Kategorik Değişken Nedir?

Question

İstatistikte kategorik değişkenin ne olduğunu tam olarak anlamadım. Sayılarla ifade edilen nicel değişkenden farkı nedir? Örneklerle açıklayabilir misiniz, hangi durumlarda kategorik sayarız?

Answer 1

İstatistikte, değişkenler aldıkları değerlere göre ikiye ayrılır: Nicel (Sayısal) Değişkenler ve Niteli (Kategorik) Değişkenler.

Kategorik Değişken Nedir?

Kategorik değişkenler, sayısal bir değerle ifade edilemeyen, nesneleri veya bireyleri niteliklerine göre gruplara ayıran değişkenlerdir. Bu değişkenler, ölçülemeyen ancak sınıflandırılabilen özellikleri tanımlar.

Kategorik Değişken Türleri

Kategorik değişkenler kendi içinde ikiye ayrılır:

• Nominal (Adlandırılmış) Değişken: Sıralama veya derecelendirme yapılamayan kategorilerdir. Kategoriler arasında hiçbir hiyerarşi yoktur.
  • Örnekler: Cinsiyet (Kadın/Erkek), Medeni Durum (Evli/Bekar), Göz Rengi (Mavi/Kahverengi/Yeşil), Doğum Yeri (İstanbul/Ankara/İzmir)
• Ordinal (Sıralı) Değişken: Kategorileri belirli bir sıra veya dereceye göre düzenlenebilen değişkenlerdir. Kategoriler arasında bir hiyerarşi vardır ancak aralarındaki fark matematiksel olarak ölçülemez.
  • Örnekler: Eğitim Durumu (İlkokul/Ortaokul/Lisans), Memnuniyet Düzeyi (Çok Memnun/Memnun/Orta/Memnun Değil), Likert Ölçeği (Kesinlikle Katılıyorum/Katılıyorum/Kararsızım)

Kategorik Değişkenleri Tanımlama

Bir değişkenin kategorik olup olmadığını anlamak için şu soruyu sorabiliriz: "Bu değişkenin değerleri üzerinde toplama, çıkarma, ortalama alma gibi matematiksel işlemler yapmak anlamlı mı?" Cevap hayır ise, o değişken büyük olasılıkla kategoriktir.

Örnek: "Bir sınıftaki öğrencilerin doğdukları şehirler" bir kategorik değişkendir. İstanbul, Ankara ve İzmir değerlerinin ortalamasını almak veya İzmir'den Ankara'yı çıkarmak anlamsızdır. Bu değerler sadece birer etikettir.

Kategorik Verilerin Gösterimi

Kategorik verileri özetlemenin ve görselleştirmenin en yaygın yolları:

• Frekans Tablosu: Her bir kategoride kaç gözlem olduğunu gösterir.
• Çubuk Grafik: Kategorileri yatay eksende, frekansları (sayıları) ise dikey eksende gösterir.
• Daire Grafiği (Pasta Grafiği): Her bir kategorinin bütün içindeki oranını gösterir.

Sonuç: Kategorik değişkenler, sayılamayan ancak sınıflandırılabilen özellikleri ifade eder ve istatistiksel analizde veriyi anlamlandırmak için temel bir rol oynar.