📚 12. Sınıf Biyoloji 2. Dönem 2. Yazılı Hazırlık: 3. Senaryo (MEB Örnek Soruları Analizi)
Merhaba değerli öğrenciler. Bu ders notumuzda, MEB müfredatı ve sınav sistemine uygun olarak hazırlanmış örnek bir yazılı sınav senaryosunu ve bu senaryo içindeki kritik soru tiplerini analiz edeceğiz. Amacımız, karşınıza çıkabilecek yorumlama, grafik analizi ve bilgiyi sentezleme gerektiren sorulara nasıl yaklaşmanız gerektiğini öğretmek. Senaryomuz, Komünite Ekolojisi, Popülasyon Genetiği ve Bitki Biyolojisi konularını kapsamaktadır.
🎯 Senaryo 3: Göl Ekosistemi ve Genetik Sürüklenme
Bu senaryoda, tatlı su gölü ekosistemindeki bir besin ağı ile bu göl çevresinde yaşayan küçük bir memeli popülasyonunda gözlemlenen genetik değişim ele alınmaktadır. Sorular, olayları hem ekosistem hem de popülasyon genetiği düzeyinde yorumlamanızı ister.
🔬 Örnek Soru 1: Besin Ağı ve Trofik Düzey Analizi
Senaryo Parçası: Bir gölde; fitoplanktonlar, zooplanktonlar, küçük balıklar (A), yırtıcı balıklar (B) ve ayrıştırıcılar bulunur. İklim değişikliği nedeniyle zooplankton popülasyonu ani bir düşüş yaşar.
Soru: Bu durumun, A balığı ve B balığı popülasyonlarına olan kısa ve uzun vadeli etkileri neler olabilir? Açıklayınız.
💡 Çözümlü Cevap:
- ✅ Kısa Vadede (A Balığı): Zooplankton, A balığının temel besinidir. Zooplankton azalınca rekabet artar, A balığı popülasyonu hızla azalır.
- ✅ Kısa Vadede (B Balığı): B balığının besini (A balığı) azaldığı için B balığı da besin kıtlığı yaşar ve popülasyonu düşüşe geçer.
- ✅ Uzun Vadede (Dengeleme): A balığı azalınca, fitoplankton üzerindeki baskı (zooplankton aracılığıyla) kalkar. Fitoplankton artışı, zamanla zooplanktonları besler. Zooplanktonlar toparlanırsa, sistem yeni bir denge kurabilir. Ancak, besin ağı karmaşıklığı bu toparlanmayı etkiler.
🧬 Örnek Soru 2: Popülasyon Genetiği ve Genetik Sürüklenme
Senaryo Parçası: Göle yakın bir ormanda yaşayan bir fare popülasyonunda, kürk rengini belirleyen bir gen üzerinde iki alel (K: koyu, k: açık) bulunur. Popülasyon 1000 bireyden oluşmaktadır. Bir orman yangını sonucu popülasyon aniden 50 bireye düşer. Kurtulanların çoğu koyu renkli (KK veya Kk) bireylerdir.
Soru: Yangın sonrası gen havuzunda ve alel frekanslarında ne gibi değişiklikler beklenir? Bu olay hangi evrimsel mekanizmaya örnektir?
💡 Çözümlü Cevap:
- ✅ Genetik Sürüklenme (Darboğaz Etkisi): Burada, popülasyon büyüklüğü doğal bir afetle (yangın) ani ve şans eseri azalmıştır. Kurtulan 50 bireyin gen frekansları, artık yeni popülasyonun gen havuzunu belirler.
- ✅ Alel Frekansı Değişimi: Orijinal popülasyonda k alelinin frekansı örneğin 0.3 iken, kurtulanlarda bu alel ya hiç yoksa veya çok düşük bir frekansta olabilir. K alelinin frekansı ise neredeyse 1'e yaklaşabilir. Şans eseri, bir alel kaybolabilir.
- ✅ Sonuç: Bu, doğal seçilimden bağımsız, tamamen şansa dayalı bir gen frekansı değişimidir ve Genetik Sürüklenme - Darboğaz Etkisi olarak adlandırılır. Popülasyonun genetik çeşitliliği büyük ölçüde azalmıştır.
🌿 Örnek Soru 3: Bitkisel Hormonlar ve Tropizma
Senaryo Parçası: Göl kenarındaki bitkilerin gövdeleri ışığa doğru, kökleri ise suya doğru yönelmiştir. Bir öğrenci, bu bitkilerin kök uçlarını kestiğinde köklerin yöneliminin bozulduğunu gözlemler.
Soru: Kök ucu kesildiğinde yönelim bozulmasının nedeni nedir? Hangi hormon ve hangi tropizma çeşidi devre dışı kalmıştır?
💡 Çözümlü Cevap:
- ✅ Oksin Hormonu ve Üretim Yeri: Bitkilerde yönelim hareketlerinden (tropizma) sorumlu başlıca hormon oksindir. Oksin, gövde ve kök uçlarında üretilir.
- ✅ Kök Ucunun Önemi: Kökün suya yönelimi (hidrotropizma) ve yerçekimine yönelimi (geotropizma) için oksin gereklidir. Kök ucu kesilince oksin üretimi durur veya azalır.
- ✅ Sonuç: Oksin olmayınca, kök hücrelerinin uzaması ve yönelimi düzenlenemez. Bu nedenle kök, uyarana (suya/yerçekimine) doğru etkili bir şekilde büyüyemez ve yönelim bozulur.
📌 Sınav Stratejisi ve Uyarılar
- ⚠️ Senaryoyu Dikkatli Oku: Soru kökünde verilen tüm bilgileri kullanın. Fazladan bilgi yoktur.
- ⚠️ Kavramları Doğru Eşleştir: "Genetik sürüklenme", "darboğaz etkisi", "tropizma", "oksin" gibi kavramları net bir şekilde tanımlayın ve olayla ilişkilendirin.
- ⚠️ Grafik/Yorum Soruları: Grafikteki eksen isimlerine, birimlere ve eğilimlere dikkat edin. Artış-azalış ilişkisini sebep-sonuç içinde açıklayın.
- ✅ Başarı Anahtarı: Bu tarz senaryo soruları, bilgiyi ezberlemekten çok, anlamak ve uygulamak ister. Konular arası bağlantıları kurmaya çalışın.
Bu senaryo analizi ile, sınavda karşılaşabileceğiniz tipik ve zorlayıcı soru yapılarını tanımış oldunuz. Kendi çalışmalarınızda benzer senaryolar üretip çözmeniz, başarınızı önemli ölçüde artıracaktır. Çalışmalarınızda başarılar dilerim.
