📜 20. Yüzyıl Felsefesi: AYT'ye Yönelik Bir Bakış
20. yüzyıl felsefesi, modern dünyanın karmaşık sorunlarına yanıt arayan, geleneksel felsefi sistemlerden kopuşun ve yeni arayışların yaşandığı bir dönemdir. AYT'de bu dönemi iyi anlamak, temel akımları, filozofları ve onların temel argümanlarını bilmekten geçer.
🔍 Analitik Felsefe (Mantıkçı Empirizm / Dil Felsefesi)
Bu akım, felsefenin asıl görevinin dili analiz etmek olduğunu savunur. Metafizik ve geleneksel felsefe sorunlarının, dilin yanlış kullanımından kaynaklandığını iddia eder.
- ✅ Ludwig Wittgenstein: "Dil, dünyanın resmidir." (Erken Dönem) ve "Bir sözcüğün anlamı, onun dil içindeki kullanımıdır." (Geç Dönem) sözleriyle tanınır.
- ✅ Bertrand Russell: Mantıksal atomculuk görüşünü geliştirmiştir. Dilin, olgulara karşılık gelen atomik önermelerden oluştuğunu savunur.
- ✅ Moritz Schlick & Viyana Çevresi: Doğrulanabilirlik ilkesini öne sürerler. Bir önermenin anlamlı olması için, deneysel olarak doğrulanabilir olması gerektiğini söylerler.
AYT İpucu: Bu akımda "Dil", "Mantık", "Doğrulama", "Anlam" kavramları anahtar kelimelerdir. Metafiziğe karşı çıkışları sıkça sorgulanır.
🌍 Varoluşçuluk (Egzistansiyalizm)
Varoluşçuluk, bireyin özgürlüğünü, seçimlerini ve "var oluşunun özden önce geldiğini" vurgular. İnsanın kendi özünü kendi eylemleriyle yarattığını savunur.
- 💀 Jean-Paul Sartre: "İnsan, kendini nasıl yaparsa öyledir." ve "İnsan özgür olmaya mahkumdur." sözleri merkezidir. "Bulantı" eseri önemlidir.
- ✝️ Søren Kierkegaard (Öncüsü): "Doğru, öznelliktir." diyerek bireysel, içsel ve dini bir varoluşu savunmuştur.
- 😰 Albert Camus: "Saçma" (Absürd) kavramıyla tanınır. Evrenin anlamsız olduğunu, ancak insanın bu anlamsızlık karşısında başkaldırması gerektiğini söyler. "Sisifos Söyleni" temel eseridir.
AYT İpucu: "Varoluş-öz", "Özgürlük", "Sorumluluk", "Saçma", "Başkaldırı" kavramlarına odaklanın. Dini ve ateist varoluşçuluk ayrımını bilmek önemlidir.
⚙️ Fenomenoloji
Fenomenoloji, "şeylerin kendisine dönmeyi" amaçlar. Bilincin her zaman bir şeyin bilinci olduğunu (yönelmişlik) ve görüngüleri (fenomenleri) olduğu gibi betimlememiz gerektiğini savunur.
- 🧠 Edmund Husserl: Kurucusudur. "Fenomenolojik indirgeme" (paranteze alma) yöntemiyle, önyargılarımızdan sıyrılıp özü görmeyi hedefler.
- 🤝 Martin Heidegger: Husserl'in öğrencisidir ancak felsefesini "Varlık" sorusuna kaydırmıştır. "Dasein" (orada-olmak) kavramıyla insan varlığını analiz eder.
AYT İpucu: "Yönelmişlik", "Öz", "Görüngü", "Paranteze Alma" kavramlarını anlamak, bu akımı çözmenin anahtarıdır.
⚔️ Eleştirel Teori / Frankfurt Okulu
Bu akım, toplumu ve kültürü eleştirel bir gözle analiz eder. Geleneksel teoriyi statükoyu meşrulaştırmakla suçlar ve toplumu daha özgür ve adil bir hale getirmeyi amaçlar.
- 📡 Theodor Adorno: "Kültür endüstrisi" kavramını geliştirerek, kitlesel kültürün bireyleri nasıl pasifleştirdiğini ve standartlaştırdığını anlatır.
- 💬 Jürgen Habermas: "İletişimsel eylem" kuramıyla tanınır. İdeali, çarpıtılmamış bir iletişimin olduğu kamusal alan ve demokratik bir toplumdur.
- 👁️ Herbert Marcuse: "Tek Boyutlu İnsan" eserinde, gelişmiş sanayi toplumlarının bireyleri nasıl tek tipleştirdiğini ve eleştirel düşünceyi yok ettiğini savunur.
AYT İpucu: "Akıl", "Aydınlanma", "Kültür Endüstrisi", "İletişim", "Özgürleşme" bu akımın sıkça karşılaşılan temalarıdır.
🎯 AYT'de Çıkabilecek Soru Tipleri ve Çözüm Stratejileri
- 📌 Eşleştirme Soruları: Bir filozof, görüşü veya kavram verilir, diğeri istenilir. (Örn: "Varoluş özden önce gelir." → Sartre)
- 📌 Akım Özellikleri: Bir paragrafta anlatılan akımın ne olduğu sorulur. Akımların temel vurgularını iyi bilmelisiniz.
- 📌 Yorum Soruları: Bir filozofun sözü verilir ve bu sözün hangi felsefi yaklaşıma ait olduğu sorulur. Sözdeki anahtar kelimelere dikkat edin.
- 📌 Olumsuz Sorular: "Aşağıdakilerden hangisi Fenomenoloji için söylenemez?" gibi sorularda, akımın temel iddialarını ve diğer akımlardan farklarını bilmek kritiktir.
💡 Test Çözme Tüyosu: Soruyu okumadan önce seçeneklere hızlıca göz atın. Bu, size sorunun ne hakkında olduğu ve hangi akımı test ettiği konusunda fikir verecektir. Öncüllü sorularda, her bir öncülü ayrı ayrı doğru/yanlş olarak değerlendirin.
20. yüzyıl felsefesi, görünürde karmaşık gelse de, her akımın merkezinde yatan temel bir soru ve bu soruya verilen yanıt vardır. Bu temel çerçeveyi kavradığınızda, hem konuyu anlamak hem de AYT'deki soruları çözmek çok daha kolay hale gelecektir. 🚀
