🧬 2026 TYT Biyoloji: Dihibrit Çaprazlama Nasıl Hesaplanır?
Dihibrit çaprazlama, iki farklı karakterin aynı anda kalıtımını incelediğimiz bir yöntemdir. Genellikle Mendel genetiği konularında karşımıza çıkar ve TYT Biyoloji sınavında soru olarak gelebilir. Gelin, bu konuyu adım adım öğrenelim.
🤔 Dihibrit Çaprazlama Nedir?
Dihibrit çaprazlama, iki farklı genin alellerinin (gen çeşitleri) birlikte nasıl aktarıldığını anlamamızı sağlar. Örneğin, bezelyelerde tohum rengi (sarı veya yeşil) ve tohum şekli (düz veya buruşuk) gibi iki farklı özelliği ele alalım. Bu iki özelliğin yavrulara nasıl geçtiğini incelemek dihibrit çaprazlamadır.
📝 Dihibrit Çaprazlama Yaparken Bilmemiz Gerekenler
- 🌱 Genotip: Bir canlının genetik yapısıdır. Örneğin, tohum rengi için "Ss" (melez sarı) veya "ss" (yeşil) gibi.
- 🌼 Fenotip: Bir canlının dış görünüşüdür. Genotipe bağlı olarak ortaya çıkar. Örneğin, "sarı tohumlu" veya "buruşuk tohumlu" gibi.
- 🌿 Aleller: Bir genin farklı varyasyonlarıdır. Örneğin, tohum rengi geni için sarı ve yeşil alelleri.
- 🌾 Baskın (Dominant) Alel: Fenotipte etkisini gösteren aleldir. Genellikle büyük harfle gösterilir (örneğin, "S" sarı rengi temsil eder).
- ☘️ Çekinik (Resesif) Alel: Fenotipte etkisini gösterebilmesi için homozigot (aynı alellerin bir araya gelmesi) olması gereken aleldir. Genellikle küçük harfle gösterilir (örneğin, "s" yeşil rengi temsil eder).
🔢 Dihibrit Çaprazlama Nasıl Hesaplanır?
Dihibrit çaprazlamayı hesaplamak için Punnett karesini kullanırız. İşte adım adım nasıl yapılacağı:
1️⃣ Öncelikle Ebeveynlerin Genotiplerini Belirleyin
Örneğin, iki ebeveynin de genotipi "SsDd" olsun. Burada "S" sarı tohum, "s" yeşil tohum, "D" düzgün tohum ve "d" buruşuk tohum anlamına gelir. Her iki ebeveyn de melezdir.
2️⃣ Gametleri (Üreme Hücrelerini) Bulun
Her ebeveyn, genlerinin farklı kombinasyonlarını içeren gametler oluşturur. "SsDd" genotipli bir birey için gametler şunlar olabilir: SD, Sd, sD, sd.
3️⃣ Punnett Karesini Çizin
Punnett karesi, gametlerin olası kombinasyonlarını gösteren bir tablodur. 4x4'lük bir kare çizin ve satır ve sütunlara ebeveynlerin gametlerini yazın.
4️⃣ Olası Genotipleri Belirleyin
Her hücreye, satır ve sütundaki gametlerin kombinasyonunu yazın. Örneğin, ilk hücreye "SD" ve "SD" gelirse, hücreye "SSDD" yazılır.
5️⃣ Fenotip Oranlarını Hesaplayın
Punnett karesini doldurduktan sonra, farklı fenotiplerin oranlarını sayın. Örneğin:
- 🟡 Sarı ve Düzgün Tohumlu: Hem "S" hem de "D" alellerine sahip olanlar.
- 🟢 Sarı ve Buruşuk Tohumlu: "S" aleli ve "dd" genotipine sahip olanlar.
- 🟤 Yeşil ve Düzgün Tohumlu: "ss" genotipi ve "D" aleline sahip olanlar.
- 🌱 Yeşil ve Buruşuk Tohumlu: "ssdd" genotipine sahip olanlar.
Tipik bir dihibrit çaprazlamada (her iki ebeveyn de heterozigot ise), beklenen fenotip oranı 9:3:3:1'dir.
💯 Örnek Soru ve Çözümü
Soru: Genotipleri AaBb olan iki bezelye bitkisi çaprazlanıyor. A, baskın alel ve kırmızı çiçeği; a, çekinik alel ve beyaz çiçeği temsil ediyor. B, baskın alel ve uzun boyu; b, çekinik alel ve kısa boyu temsil ediyor. Bu çaprazlama sonucunda oluşacak yavruların fenotip oranları nelerdir?
Çözüm:
Bu bir dihibrit çaprazlama sorusudur. Öncelikle gametleri bulalım:
Punnett karesini oluşturup doldurduktan sonra fenotip oranlarını hesaplayalım:
- Kırmızı çiçek, uzun boylu: 9/16
- Kırmızı çiçek, kısa boylu: 3/16
- Beyaz çiçek, uzun boylu: 3/16
- Beyaz çiçek, kısa boylu: 1/16
Yani cevap 9:3:3:1 olacaktır.
💡 Ek İpuçları
- ✅ Punnett karesini dikkatli doldurun, hata yapmamaya özen gösterin.
- ✅ Soruları çözerken her zaman genotipleri ve fenotipleri net bir şekilde tanımlayın.
- ✅ Dihibrit çaprazlama soruları genellikle zaman alır, bu yüzden sınavda zamanınızı iyi yönetin.
Umarım bu anlatım, dihibrit çaprazlama konusunu anlamanıza yardımcı olmuştur. Başarılar!
