🧬 2026 TYT Kimya: Baskın ve Çekinik Genler
Genler, anne ve babamızdan aldığımız ve özelliklerimizi belirleyen kalıtım birimleridir. Her bir özelliğimiz için genellikle iki genimiz bulunur: biri anneden, diğeri babadan gelir. Bu genlerin farklı versiyonlarına ise alel denir. İşte baskın ve çekinik genler de bu aleller arasındaki etkileşimi açıklar.
👑 Baskın Gen Nedir?
- 👑 Baskın gen, etkisini her zaman gösteren gendir. Yani, bir özellik için baskın bir gen taşıyorsanız, o özellik fenotipinizde (dış görünüşünüzde) mutlaka görülür.
- 👑 Baskın genler genellikle büyük harflerle (örneğin, A) gösterilir.
- 👑 Örneğin, kahverengi göz geni (K) mavi göz genine (k) baskınsa, genotipiniz KK veya Kk ise gözleriniz kahverengi olur.
🛡️ Çekinik Gen Nedir?
- 🛡️ Çekinik gen, etkisini sadece homozigot durumda (yani, iki çekinik genin bir araya gelmesiyle) gösteren gendir.
- 🛡️ Çekinik genler genellikle küçük harflerle (örneğin, a) gösterilir.
- 🛡️ Yukarıdaki örneğe dönersek, mavi gözlü olabilmeniz için genotipinizin kk olması gerekir. Yani, hem annenizden hem de babanızdan mavi göz genini almanız şarttır.
🤝 Genotip ve Fenotip İlişkisi
Genotip, bir bireyin sahip olduğu genlerin tamamıdır. Fenotip ise genotipin etkisiyle ortaya çıkan dış görünüş veya özelliklerdir.
- 🍎 Örneğin, bir bitkinin çiçek rengi için genotipi Aa ise (A baskın, a çekinik), fenotipi baskın genin özelliğini gösterir. Eğer A kırmızı renk, a beyaz renk ise, bitkinin çiçeği kırmızı olur.
- 🍎 Sadece aa genotipine sahip bitkilerde beyaz çiçek görülür.
➕ Baskın ve Çekinik Genlerin Etkileri Nelerdir?
Baskın ve çekinik genler, birçok özelliğimizin belirlenmesinde rol oynar:
- 🧬 Göz Rengi: Kahverengi göz genellikle mavi göze baskındır.
- 🧬 Saç Rengi: Koyu renk saç genellikle açık renk saça baskındır.
- 🧬 Kan Grupları: A ve B kan grupları 0 kan grubuna baskındır.
- 🧬 Hastalıklar: Bazı genetik hastalıklar baskın genlerle (örneğin, Huntington hastalığı), bazıları ise çekinik genlerle (örneğin, kistik fibrozis) taşınır.
🤔 Örnek Soru ve Çözümü
Soru: Kahverengi gözlü bir anne (Kk) ile mavi gözlü bir babanın (kk) çocuklarının göz rengi olasılıkları nelerdir?
Çözüm:
Annenin genotipi: Kk (kahverengi gözlü)
Babanın genotipi: kk (mavi gözlü)
Çocukların genotip olasılıkları:
- Kk (kahverengi gözlü)
- kk (mavi gözlü)
Bu durumda, çocukların %50 olasılıkla kahverengi gözlü, %50 olasılıkla mavi gözlü olma ihtimali vardır.
Umarım bu bilgiler, baskın ve çekinik genlerin ne olduğunu ve etkilerini anlamanıza yardımcı olmuştur! Başarılar!
