🧬 2026 TYT Kimya: Genotip Hesaplama Örnekleri
Genotip, bir organizmanın sahip olduğu genetik yapıdır. Genotip hesaplama, özellikle genetik problemlerini çözerken önemlidir. İşte sana genotip hesaplama örnekleri:
🤔 Temel Kavramlar
- 🧬 Gen: Kalıtsal özellikleri taşıyan DNA parçasıdır.
- 🧬 Alel: Bir genin farklı varyasyonlarıdır. Örneğin, bir bitkide çiçek rengi geni için kırmızı ve beyaz aleller olabilir.
- 🧬 Homozigot: Bir özellik için aynı alellere sahip olma durumudur (örneğin, AA veya aa).
- 🧬 Heterozigot: Bir özellik için farklı alellere sahip olma durumudur (örneğin, Aa).
- 🧬 Baskın (Dominant) Alel: Heterozigot durumda fenotipte etkisini gösteren aleldir (A).
- 🧬 Çekinik (Resesif) Alel: Fenotipte etkisini gösterebilmesi için homozigot durumda bulunması gereken aleldir (a).
🧮 Örnek 1: Bezelye Bitkisinde Tohum Rengi
Bir bezelye bitkisinde, sarı tohum rengi (S) baskın, yeşil tohum rengi (s) ise çekiniktir. Heterozigot sarı tohumlu (Ss) iki bitki çaprazlanırsa, oluşacak yavruların genotip ve fenotip oranları nelerdir?
Çözüm:
Çaprazlamayı Punnett karesi ile gösterelim:
|
S |
s |
| S |
SS (Sarı) |
Ss (Sarı) |
| s |
Ss (Sarı) |
ss (Yeşil) |
*
Genotip Oranları:
- 🌱 SS: $ rac{1}{4}$
- 🌱 Ss: $ rac{2}{4}$
- 🌱 ss: $ rac{1}{4}$
*
Fenotip Oranları:
- 🌼 Sarı: $ rac{3}{4}$
- 🌿 Yeşil: $ rac{1}{4}$
🧮 Örnek 2: İnsanlarda Kan Grubu
İnsanlarda A, B, 0 kan grupları bulunmaktadır. A ve B kan grupları, 0'a baskındır. Bir anne ve babanın kan grupları sırasıyla A ve B'dir. Çocuklarının 0 kan grubuna sahip olma olasılığı nedir? (Annenin genotipi: A0, babanın genotipi: B0)
Çözüm:
Çaprazlamayı Punnett karesi ile gösterelim:
|
A |
0 |
| B |
AB |
B0 (B) |
| 0 |
A0 (A) |
00 (0) |
*
Olasılık:
- 🩸 0 kan grubuna sahip olma olasılığı: $ rac{1}{4}$
🧮 Örnek 3: Dihibrit Çaprazlama
İki karakterin birlikte kalıtımını incelediğimiz çaprazlamalardır. Örneğin, bezelyelerde tohum rengi (sarı/yeşil) ve tohum şekli (düz/buruşuk) genlerini ele alalım. Sarı ve düz tohumlu (YyRr) iki bitki çaprazlanırsa, yeşil ve buruşuk tohumlu (yyrr) bir yavru elde etme olasılığı nedir?
Çözüm:
Öncelikle gametleri bulalım: YyRr bitkisi YR, Yr, yR, yr gametlerini oluşturabilir.
Çaprazlamayı yaptığımızda (16'lı Punnett karesi) yyrr genotipine sahip olma olasılığı $ rac{1}{16}$'dır.
*
Olasılık:
- 🌱 Yeşil ve buruşuk tohumlu olma olasılığı: $ rac{1}{16}$
📝 Önemli İpuçları
- 💡 Punnett karesi kullanarak çaprazlamaları görselleştirmek, genotip ve fenotip oranlarını bulmayı kolaylaştırır.
- 💡 Soruyu dikkatlice okuyarak, baskın ve çekinik alelleri doğru belirleyin.
- 💡 Dihibrit çaprazlamalarda gamet çeşitliliğini doğru hesaplayın.
