🧩 KPSS Türkçe: Ekler – Dilbilgisinin Temel Taşları
Ekler, sözcüklerin anlamlarını ve cümle içindeki görevlerini değiştiren, kelime kök veya gövdelerine eklenen ses birimleridir. Türkçede ekler, yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
📌 Yapım Ekleri
Yapım ekleri, eklendikleri sözcüğün anlamını veya türünü değiştiren eklerdir. Bu ekler sayesinde yeni kelimeler türetilebilir.
- 🌳 İsimden İsim Yapan Ekler: İsim soylu sözcüklerden yeni isimler türetir.
- Örnek: "-lık, -lik, -luk, -lük" (göz-lük, odun-luk)
- Örnek: "-cı, -ci, -cu, -cü" (simit-çi, yol-cu)
- ✒️ İsimden Fiil Yapan Ekler: İsim soylu sözcüklerden fiiller türetir.
- Örnek: "-la, -le" (su-la, göz-le)
- Örnek: "-ar, -er" (yaş-ar, mor-ar)
- ⚙️ Fiilden İsim Yapan Ekler: Fiil kök veya gövdelerinden isimler türetir.
- Örnek: "-ma, -me" (dondur-ma, sar-ma)
- Örnek: "-ış, -iş, -uş, -üş" (gül-üş, bak-ış)
- Örnek: "-gın, -gin, -gun, -gün" (yorgun, bezgin)
- 🛠️ Fiilden Fiil Yapan Ekler: Fiil kök veya gövdelerinden yeni fiiller türetir.
- Örnek: "-dır, -dir, -dur, -dür" (yap-tır, gül-dür)
- Örnek: "-ıl, -il, -ul, -ül" (sevil, yazıl)
- Örnek: "-ış, -iş, -uş, -üş" (gör-üş, bak-ış) - (işteş fiil)
📌 Çekim Ekleri
Çekim ekleri, sözcüklerin cümle içindeki görevlerini belirleyen ve sözcükler arasında ilişki kurmalarını sağlayan eklerdir. Çekim ekleri, sözcüğün anlamını değiştirmez, sadece cümle içindeki kullanımını etkiler.
- 👤 İsim Çekim Ekleri: İsim soylu sözcüklere gelerek onların hallerini, çokluklarını veya iyeliklerini belirtir.
- 🔢 Çokluk Eki: "-lar, -ler" (ev-ler, araba-lar)
- 🔑 İyelik Ekleri: (benim ev-im, senin ev-in, onun ev-i, bizim ev-imiz, sizin ev-iniz, onların ev-leri)
- 📍 Hal Ekleri:
- Belirtme Hal Eki (-ı, -i, -u, -ü): Ev-i gördüm.
- Yönelme Hal Eki (-e, -a): Ev-e gittim.
- Bulunma Hal Eki (-de, -da, -te, -ta): Ev-deyim.
- Ayrılma Hal Eki (-den, -dan, -ten, -tan): Ev-den geldim.
- İlgi Hal Eki (-in, -ın, -un, -ün): Ev-in kapısı.
- 🗣️ Fiil Çekim Ekleri: Fiillere gelerek onların zamanlarını, kiplerini ve şahıslarını belirtir.
- ⏰ Zaman Ekleri:
- Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü / -tı, -ti, -tu, -tü, -mış, -miş, -muş, -müş)
- Şimdiki Zaman (-ıyor)
- Gelecek Zaman (-acak, -ecek)
- Geniş Zaman (-ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür)
- ⚠️ Kip Ekleri:
- Dilek Kipleri (gereklilik, istek, şart, emir)
- Haber Kipleri (bildirme kipleri - zaman ekleri)
- 🙋 Şahıs Ekleri: (ben gel-dim, sen gel-din, o gel-di, biz gel-dik, siz gel-diniz, onlar gel-diler)
📌 Eklerle İlgili Soru Çözümleri
Ekler konusunu pekiştirmek için aşağıdaki örnek soruları inceleyelim:
Soru 1: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "-lık, -lik, -luk, -lük" eki farklı bir görevde kullanılmıştır?
A) Gözlüklerini takmayı unutma.
B) Tuzluk nerede?
C) Çocuk parkı çok kalabalıktı.
D) Sabahları sütlük kahve içerim.
E) Akşama топливо bulmalıyız.
Çözüm: E şıkkında "-lık" eki топливо kelimesini oluşturmuştur. Diğer şıklarda ise isimden isim yapım eki olarak kullanılmıştır.
Soru 2: Aşağıdaki kelimelerden hangisi hem yapım hem de çekim eki almıştır?
A) Balıkçı
B) Evler
C) Gözlüklerim
D) Kitap
E) Silgi
Çözüm: C şıkkındaki "gözlüklerim" kelimesi hem yapım eki (-lük) hem de çekim eki (-im, iyelik eki) almıştır.
Soru 3:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde $ -cı, -ci, -cu, -cü $ eki diğerlerinden farklı bir anlam katmıştır?
A) Oyuncu kadrosu açıklandı.
B) Yolcu otobüsü hareket etti.
C) Köyümüzün davulcusu çok yaşlı.
D) İnşaatta çalışan işçiler yorgundu.
E) Babam iyi bir avcıdır.
Çözüm: D şıkkında "-cı" eki isim-fiil eki olarak kullanılmıştır (çalışan işçiler). Diğer şıklarda ise meslek/uğraşı bildiren isim yapım eki olarak kullanılmıştır.
