🧬 2026 TYT Kimya: Mendel İlkeleri Kısa Özet
- 🌱 Gen: Kalıtsal özellikleri taşıyan DNA parçalarıdır. Her özellik için en az iki gen bulunur.
- 🌱 Alel: Bir genin farklı çeşitleridir. Örneğin, bezelye bitkisinde tohum rengi geni için sarı ve yeşil alelleri bulunur.
- 🌱 Baskın (Dominant) Alel: Bir özellik üzerinde etkisini her zaman gösteren aleldir. Genellikle büyük harfle gösterilir (Örn: A).
- 🌱 Çekinik (Resesif) Alel: Bir özellik üzerinde etkisini sadece homozigot durumda gösteren aleldir. Genellikle küçük harfle gösterilir (Örn: a).
- 🌱 Genotip: Bir canlının genetik yapısıdır. Örneğin, AA, Aa veya aa.
- 🌱 Fenotip: Bir canlının dış görünüşüdür. Genotipin etkisiyle ortaya çıkar.
- 🌱 Homozigot: Bir özellik için aynı alellere sahip olma durumudur. Örneğin, AA (baskın homozigot) veya aa (çekinik homozigot).
- 🌱 Heterozigot: Bir özellik için farklı alellere sahip olma durumudur. Örneğin, Aa.
🌸 Mendel'in İlkeleri
- 🌼 Ayrılma İlkesi: Her birey, her özellik için iki alel taşır ve üreme hücreleri (gametler) oluşurken bu aleller birbirinden ayrılır. Yani, her gamet sadece bir alel taşır.
- 🌼 Bağımsız Dağılım İlkesi: Farklı özelliklere ait genler, gametlere birbirinden bağımsız olarak dağılır. Bu ilke, genlerin farklı kromozomlar üzerinde bulunması durumunda geçerlidir.
- 🌼 Baskınlık İlkesi: Heterozigot durumda, baskın alel fenotipte etkisini gösterirken, çekinik alel etkisini göstermez.
🌰 Monohibrit Çaprazlama
Tek bir özellik bakımından heterozigot olan iki bireyin çaprazlanmasıdır. Örneğin, Aa x Aa çaprazlaması.
Örnek:
Aa x Aa çaprazlaması sonucunda oluşabilecek genotipler ve fenotipler:
- 🌰 Genotipler: AA, Aa, aa
- 🌰 Genotip Oranı: 1 AA : 2 Aa : 1 aa
- 🌰 Fenotipler: Baskın fenotip, Çekinik fenotip
- 🌰 Fenotip Oranı: 3 Baskın : 1 Çekinik
🌻 Dihibrit Çaprazlama
İki farklı özellik bakımından heterozigot olan iki bireyin çaprazlanmasıdır. Örneğin, AaBb x AaBb çaprazlaması.
Örnek:
AaBb x AaBb çaprazlaması sonucunda 9:3:3:1 fenotip oranı elde edilir. Bu oran, bağımsız dağılım ilkesinin bir sonucudur.
Önemli Not: Mendel ilkeleri, genetik çeşitliliğin ve kalıtımın temelini oluşturur.
