🧬 2026 TYT Kimya: Otozomal Kalıtım Nedir?
Otozomal kalıtım, genetik özelliklerin, otozom adı verilen ve cinsiyeti belirlemeyen kromozomlar üzerindeki genler aracılığıyla nesilden nesile aktarılmasıdır. İnsanlarda 23 çift kromozom bulunur ve bunlardan 22 çifti otozomdur.
- 🧬 Otozomlar: Cinsiyet kromozomları (X ve Y) dışındaki tüm kromozomlardır. İnsanlarda 1'den 22'ye kadar numaralandırılmış 22 çift otozom bulunur.
- 👪 Kalıtım: Genetik özelliklerin ebeveynlerden yavrulara aktarılması sürecidir.
- 🧮 Gen: Bir özelliği belirleyen DNA parçasıdır. Her birey, her gen için bir anneden ve bir babadan olmak üzere iki kopya alır.
🤔 Otozomal Kalıtımın Temel Prensipleri
- 🍎 Dominant (Baskın) Genler: Bir özellik için sadece bir kopyası yeterli olan genlerdir. Bu genin özelliği, diğer genin varlığında da ortaya çıkar.
- recessive Resesif (Çekinik) Genler: Bir özelliğin ortaya çıkması için iki kopyasının da bulunması gereken genlerdir. Eğer bireyde dominant bir gen varsa, resesif genin özelliği baskılanır.
- 🧬 Genotip: Bir bireyin genetik yapısıdır. Örneğin, bir özellik için AA, Aa veya aa genotiplerine sahip olabilir.
- 👁️🗨️ Fenotip: Bir bireyin gözlemlenebilir özellikleridir. Genotipin çevresel faktörlerle etkileşimi sonucu ortaya çıkar.
📝 Otozomal Kalıtım Örnekleri
- 👂 Kulak Memesi Şekli: Serbest kulak memesi (E) dominant, yapışık kulak memesi (e) resesiftir.
- EE: Serbest kulak memesi
- Ee: Serbest kulak memesi
- ee: Yapışık kulak memesi
- 👅 Dil Yuvarlama Yeteneği: Dil yuvarlayabilme (D) dominant, yuvarlayamama (d) resesiftir.
- DD: Dil yuvarlayabilir
- Dd: Dil yuvarlayabilir
- dd: Dil yuvarlayamaz
🧮 Otozomal Kalıtım ile İlgili Punnett Karesi
Punnett karesi, olası genotip ve fenotipleri tahmin etmek için kullanılan bir araçtır. Örneğin, her ikisi de heterozigot (Aa) olan iki ebeveynin çocuklarının genotip ve fenotip oranlarını belirlemek için kullanılabilir.
Ebeveynler: Aa x Aa
Punnett Karesi:
- 📊 Genotip Oranları:
- AA: $ rac{1}{4}$
- Aa: $ rac{2}{4}$
- aa: $ rac{1}{4}$
- 👁️🗨️ Fenotip Oranları:
- Dominant Fenotip (AA ve Aa): $ rac{3}{4}$
- Resesif Fenotip (aa): $ rac{1}{4}$
⚠️ Otozomal Hastalıklar
Bazı genetik hastalıklar otozomal kromozomlar üzerinde taşınır. Bu hastalıklar, dominant veya resesif genler tarafından kontrol edilebilir.
- 🍎 Otozomal Dominant Hastalıklar: Hastalığın ortaya çıkması için bir kopyasının yeterli olduğu hastalıklardır. Örnekler:
- Huntington Hastalığı
- Akondroplazi (cücelik)
- recessive Otozomal Resesif Hastalıklar: Hastalığın ortaya çıkması için iki kopyasının da bulunması gereken hastalıklardır. Örnekler:
- Kistik Fibrozis
- Fenilketonüri (PKU)
- Orak Hücreli Anemi
Umarım bu bilgiler, otozomal kalıtımı anlamanıza yardımcı olmuştur! Başarılar!
