Merhaba! Bu yazıda, üzerinde yaşadığımız yer kabuğunun yapısını öğreneceğiz. Yer kabuğu, Dünya'mızın en dış katmanıdır ve onu bir elmanın ince kabuğu gibi düşünebiliriz.
Yer kabuğu, dağların, ovaların, denizlerin ve evimizin altında bulunan katı katmandır. Üzerinde yaşadığımız bu katman, Dünya'nın diğer katmanlarına göre incedir.
Yer kabuğu iki ana bölümden oluşur:
Yer kabuğu çeşitli maddelerden oluşur. Bunlar:
Yer kabuğu, Dünya'nın sıvı haldeki manto katmanı üzerinde, dev bir yap-boz gibi birbirine geçmiş parçalardan (levha denir) oluşur. Bu levhalar çok yavaş hareket eder. Bu hareketler sonucunda;
Bu bilgileri iyice öğrendikten sonra, konuyla ilgili testleri çözmeye hazırsın! Başarılar dilerim.
Soru 1: Aşağıdaki görselde bir dağın farklı katmanları gösterilmiştir. En üstte toprak ve bitkiler, onun altında çeşitli büyüklükte taş parçalarından oluşan bir tabaka, daha altında ise büyük ve sert kaya kütleleri bulunmaktadır. Bu katmanların genel adı nedir?
a) Manto
b) Çekirdek
c) Yer Kabuğu
d) Magma
Cevap: c) Yer Kabuğu
Çözüm: Dünyamızın en dışında, üzerinde yaşadığımız, toprak ve kayalardan oluşan katmana yer kabuğu denir. Verilen katmanların tümü yer kabuğunun bir parçasıdır.
Soru 2: Sınıfıyla müzeyi gezen Elif, sergilenen bir taşın üzerinde "Bu taş, yanardağdan fırlayan lavların soğuyup katılaşmasıyla oluşmuştur." yazısını okudu. Buna göre Elif'in incelediği taş türü aşağıdakilerden hangisidir?
a) Tortul Kayaç
b) Başkalaşım Kayaç
c) Mermer
d) Püskürük Kayaç
Cevap: d) Püskürük Kayaç
Çözüm: Yanardağlardan çıkan sıcak magmanın (lav) yeryüzünde veya yerin derinliklerinde soğuyarak katılaşmasıyla oluşan kayaçlara püskürük kayaç denir.
Soru 3: Bir öğrenci, doğa yürüyüşü sırasında farklı katmanlar halinde dizilmiş ve içinde fosil bulunan bir kayaç parçası keşfeder. Bu kayaç, büyük olasılıkla nasıl oluşmuştur?
a) Lavların aniden soğumasıyla
b) Sıcaklık ve basıncın etkisiyle başkalaşıma uğrayarak
c) Bitki ve hayvan kalıntılarının üst üste birikip sertleşmesiyle
d) Yer kabuğunun derinliklerindeki magmanın yavaş yavaş soğumasıyla
Cevap: c) Bitki ve hayvan kalıntılarının üst üste birikip sertleşmesiyle
Çözüm: Katmanlı yapı ve fosil içermesi, bu kayaçların tortul kayaç olduğunu gösterir. Tortul kayaçlar, su, rüzgar gibi etkenlerle taşınan küçük kaya parçacıklarının, bitki ve hayvan kalıntılarının milyonlarca yıl boyunca üst üste birikip sertleşmesiyle oluşur.
Soru 4: Mermer, yüksek sıcaklık ve basınç altında kireç taşının değişime uğraması sonucu oluşur. Buna göre mermer, kayaç türleri bakımından hangi gruba girer?
a) Püskürük Kayaçlar
b) Tortul Kayaçlar
c) Başkalaşım Kayaçları
d) Volkanik Kayaçlar
Cevap: c) Başkalaşım Kayaçları
Çözüm: Var olan bir kayaç türünün (burada kireç taşı, bir tortul kayaçtır) yerkabuğunun derinliklerinde yüksek sıcaklık ve basınç altında kalarak değişime uğraması sonucu oluşan yeni kayaçlara başkalaşım kayaçları denir. Mermer de buna bir örnektir.
