6. sınıf Sosyal Bilgiler Karahanlılar, Gazneliler ve Selçuklular dönemi

Question

Bu üç devletin kurulduğu yerleri ve birbirleriyle olan ilişkilerini karıştırıyorum. Hangisi önce kuruldu, hangisi diğerini yıktı tam olarak oturtamadım. Ayrıca bu devletlerin Türk-İslam tarihindeki önemini basitçe anlamaya çalışıyorum.

Answer 1

Karahanlılar (840-1212)

Karahanlılar, Orta Asya'da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir. Karluk, Çiğil ve Yağma Türk boyları tarafından kurulmuştur.

• Kurulduğu Yer: Orta Asya (Maveraünnehir bölgesi).
• Önemli Hükümdarı: Satuk Buğra Han, devletin resmi dinini İslamiyet olarak kabul etmiştir.
• Kültür ve Uygarlık:
  • Türk-İslam kültürünün kaynaşmasında önemli bir rol oynamışlardır.
  • Resmi dil olarak Türkçe'yi kullanmışlardır. Bu, çok önemli bir gelişmedir.
  • Yusuf Has Hacip, "Kutadgu Bilig" (Mutluluk Veren Bilgi) adlı eseri yazmıştır. Bu, Türk-İslam edebiyatının ilk önemli eseridir.
  • Kaşgarlı Mahmut, Türkçenin ilk sözlüğü ve dil bilgisi kitabı olan "Divân-ı Lügati't-Türk"ü yazmıştır.

Gazneliler (963-1187)

Gazneliler, Afganistan'ın Gazne şehrini merkez alarak kurulmuş bir Türk-İslam devletidir. Kurucusu Alp Tigin'dir.

• Kurulduğu Yer: Horasan ve Afganistan bölgesi.
• Önemli Hükümdarı: En ünlü hükümdarı olan Sultan Mahmut, Hindistan'a 17 sefer düzenleyerek İslamiyet'in yayılmasını sağlamıştır. Bu nedenle kendisine "Gazneli Mahmut" unvanı verilmiştir.
• Kültür ve Uygarlık:
  • Sarayda Türkçe konuşulmasına rağmen, bilim ve edebiyat dili olarak Arapça ve Farsça yaygındı.
  • Ünlü bilim insanı Birûni ve ünlü şair Firdevsi bu dönemde yetişmiştir. Firdevsi, "Şehname" adlı destanı yazmıştır.
• Yıkılışı: 1040 yılındaki Dandanakan Savaşı'nda Selçuklulara yenilerek zayıflamış ve yıkılmıştır.

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)

Büyük Selçuklu Devleti, Oğuz Türklerinin Üçok koluna bağlı Kınık boyu tarafından kurulmuştur. Türk-İslam tarihinin en güçlü devletlerinden biridir.

• Kurulduğu Yer: Horasan bölgesi. Devlet, 1040 Dandanakan Savaşı'ndan sonra resmen kurulmuştur.
• Önemli Hükümdarları:
  • Tuğrul Bey: Devletin kurucusu ve ilk sultanıdır. Anadolu'ya ilk Türk akınlarını başlatmıştır.
  • Alp Arslan: 1071 yılında yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi'ni kazanarak Anadolu'nun kapılarını Türklere açmıştır. Bu savaş, Türk ve dünya tarihi için bir dönüm noktasıdır.
  • Melikşah: Devletin en parlak dönemini yaşatmıştır. Veziri Nizamülmülk çok önemli devlet adamlarındandır.
• Kültür ve Uygarlık:
  • Nizamiye Medreseleri'ni kurarak eğitime büyük önem vermişlerdir. Bu medreseler dünyanın ilk üniversiteleri sayılır.
  • Ömer Hayyam gibi bilim insanları yetişmiştir.
  • Çok güçlü bir ordu ve devlet teşkilatı kurmuşlardır. Bu yapı, daha sonra kurulan birçok Türk devletine örnek olmuştur.

Bu Üç Devletin Ortak Özellikleri

• Hepsi birer Türk-İslam devletidir.
• Bilim, kültür ve sanata çok önem vermişler, önemli eserler bırakmışlardır.
• Türklerin İslamiyet'i kabul etmesinde ve yayılmasında büyük rol oynamışlardır.
• Orta Asya ve Ön Asya'nın siyasi ve kültürel tarihini şekillendirmişlerdir.

Answer 2

6. Sınıf Sosyal Bilgiler Karahanlılar, Gazneliler ve Selçuklular Çözümlü Test Soruları

Soru 1: Karahanlılar, Türk-İslam tarihinde önemli bir yere sahiptir. Aşağıdakilerden hangisi Karahanlılar dönemine ait bir özellik değildir?
a) İlk Müslüman Türk devleti olmaları
b) Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmaları
c) Anadolu'yu Türk yurdu haline getirmeleri
d) İlk medreseleri kurarak eğitime önem vermeleri
Cevap: c) Anadolu'yu Türk yurdu haline getirmeleri
Çözüm: Anadolu'nun kapılarını Türklere açan ve bu toprakları yurt haline getiren süreç, Malazgirt Savaşı (1071) ile Büyük Selçuklu Devleti döneminde gerçekleşmiştir. Karahanlılar ise Orta Asya'da hüküm sürmüştür.

Soru 2: Gazneli Mahmut, Hindistan'a birçok sefer düzenlemiş ve burada İslamiyet'in yayılmasını sağlamıştır. Bu durumun aşağıdaki alanlardan hangisi üzerinde en az etkili olduğu söylenebilir?
a) Kültürel etkileşim
b) Ticari ilişkiler
c) Coğrafi keşifler
d) Mimari yapılar
Cevap: c) Coğrafi keşifler
Çözüm: Gaznelilerin Hindistan seferleri kültürel etkileşimi, ticareti ve mimariyi (örn. minareler) etkilemiştir. Ancak coğrafi keşifler, daha çok 15. yüzyılda Avrupalı devletlerin öncülük ettiği bir harekettir ve bu dönemle doğrudan bir bağlantısı yoktur.

Soru 3: Büyük Selçuklu Devleti'nde, hükümdarın otoritesini temsil eden ve ülkenin çeşitli bölgelerinde görev yapan kişilere ne ad verilirdi? Bu kişiler hem askeri hem de idari yetkilere sahipti.
a) Vezir
b) Atabey
c) Melik
d) Vali
Cevap: b) Atabey
Çözüm: Atabeyler, Selçuklu şehzadelerine devlet yönetimini öğretmekle görevli kişilerdi ve bulundukları bölgelerde hem askeri hem de idari yetkilere sahiptiler. Vezir hükümdardan sonra gelen en yetkili yönetici, melik ise hükümdar oğlu (şehzade) anlamına gelirdi.

Soru 4: Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
a) Karahanlılar - Satuk Buğra Han
b) Gazneliler - Sultan Alparslan
c) Büyük Selçuklular - Tuğrul Bey
d) Gazneliler - Sultan Mahmut
Cevap: b) Gazneliler - Sultan Alparslan
Çözüm: Sultan Alparslan, Büyük Selçuklu Devleti'nin en önemli hükümdarlarından biridir ve Malazgirt Savaşı'nı kazanmıştır. Gaznelilerin en ünlü hükümdarı ise Sultan Mahmut'tur.