Türkiye'nin Akarsuları ve Gölleri
Ülkemiz, coğrafi konumu ve yer şekilleri sayesinde birçok akarsuya ve göle ev sahipliği yapar. Bu su kaynakları, hem doğal güzelliklerimizdir hem de tarım, enerji ve içme suyu gibi birçok alanda hayati öneme sahiptir.
Akarsularımız
Akarsular, yağmur, kar ve kaynak sularıyla beslenerek bir yatak boyunca akan sulardır. Türkiye'deki akarsular genellikle kısa boyludur ve hızlı akışlıdır. Bu da onları hidroelektrik enerji üretimi için çok elverişli kılar.
Akarsularımızı, döküldükleri denizlere göre dört ana grupta inceleyebiliriz:
- Karadeniz'e Dökülenler:
- Yeşilırmak: Kelkit Çayı ile birleşerek Samsun'dan denize dökülür.
- Kızılırmak: Türkiye'nin en uzun akarsuyu'dur. Sivas'tan doğar ve Samsun'un Bafra ilçesinden Karadeniz'e dökülür.
- Sakarya: Afyon'dan doğar ve Karadeniz'e dökülür.
- Marmara Denizi'ne Dökülenler:
- Meriç: Bulgaristan'dan doğar, Türkiye-Yunanistan sınırını oluşturur ve Ege Denizi'ne dökülür. (Not: Bazı kaynaklarda Marmara'ya dökülen Susurluk Çayı da bu grupta sayılır.)
- Susurluk Çayı: Marmara Denizi'ne dökülen önemli bir akarsuyumuzdur.
- Ege Denizi'ne Dökülenler:
- Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes, Büyük Menderes: Bu akarsular, Ege Bölgesi'nin dağlarını enine yararak denize ulaşır. Bu nedenle çok sayıda vadi oluşturmuşlardır ve ovaları verimli kılan alüvyonları taşırlar.
- Akdeniz'e Dökülenler:
- Aksu, Göksu, Seyhan, Ceyhan, Asi: Bu akarsular, Toros Dağları'nı aşarak Akdeniz'e ulaşır. Üzerlerinde birçok baraj bulunur (Seyhan, Aslantaş gibi).
Ayrıca, Fırat ve Dicle nehirleri, ülkemizden doğarak Basra Körfezi'ne dökülür. Bu iki nehir, Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)'nin kalbini oluşturur ve tarım ile enerji üretiminde çok önemli bir role sahiptir.
Göllerimiz
Göller, karalar üzerindeki çanaklarda birikmiş durgun sulardır. Türkiye'de göller, oluşum şekillerine göre ikiye ayrılır:
- Doğal Göller: Doğal süreçlerle oluşmuş göllerdir.
- Tektonik Göller: Yer kabuğundaki kırılma ve çöküntülerle oluşur. Manyas, Ulubat, İznik ve Sapanca gölleri bu türdendir.
- Karstik Göller: Kireçtaşlarının (kalker) erimesiyle oluşan göllerdir. Özellikle Akdeniz Bölgesi'ndeki göller bu şekilde oluşmuştur. Salda Gölü buna güzel bir örnektir.
- Volkanik Göller: Volkanik patlamalar sonucu oluşan çukurlarda biriken sularla oluşur. Nemrut ve Gölcük gölleri volkanik göllerdir.
- Buzul (Sirk) Gölleri: Buzulların aşındırmasıyla oluşan göllerdir. Yüksek dağlarımızda (Kaçkarlar, Aladağlar) bulunur.
- Set Gölleri: Bir çöküntü alanının önünün bir setle kapanması sonucu oluşur. Bu set; lav, alüvyon veya heyelan olabilir.
- Lav Set Gölü: Van Gölü (Türkiye'nin en büyük gölü).
- Alüvyal Set Gölü: Mogan ve Eymir gölleri.
- Heyelan Set Gölü: Tortum, Abant ve Sera gölleri.
- Yapay Göller (Baraj Gölleri): İnsanların enerji üretmek, sulama yapmak veya su ihtiyacını karşılamak için akarsuların önüne set çekerek oluşturduğu göllerdir. Atatürk, Keban, Hirfanlı ve Seyhan baraj gölleri buna örnektir.
Haritada Nasıl Bulunur?
Bir haritayı incelerken:
- Mavi, ince ve dalgalı çizgiler genellikle akarsuları temsil eder.
- Mavi ve kapalı alanlar ise gölleri gösterir.
- Akarsuların doğduğu yer genellikle dağlık bölgelerdir (Kaynak).
- Akarsuların denize veya göle döküldüğü yere Ağız denir.
Bu bilgilerle bir haritayı eline aldığında, Türkiye'nin su zenginliğini çok daha iyi anlayabilir ve yorumlayabilirsin.
