# 📜 İsmet İnönü Dönemi: Türkiye’nin İkinci Adam’ının Liderlik Yılları
🔍 Giriş: Cumhuriyetin İkinci Cumhurbaşkanı
Türkiye Cumhuriyeti tarihinde Mustafa Kemal Atatürk'ten sonra en uzun süre görev yapan cumhurbaşkanı olan İsmet İnönü'nün dönemi (1938-1950), ülkenin hem iç siyasetinde hem de dış politikasında köklü değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Bu yıllar, tek parti rejiminden çok partili hayata geçiş, İkinci Dünya Savaşı’nın yarattığı ekonomik ve siyasi baskılar ve Soğuk Savaş’ın ilk yıllarında Türkiye’nin konumlanışı gibi kritik başlıkları içerir.
🏛️ İç Siyaset ve Yönetim Anlayışı
İnönü, Atatürk’ün vefatı sonrasında “Milli Şef” unvanıyla cumhurbaşkanı seçildi. İlk yıllarında CHP içinde otoritesini pekiştirdi ve devlet yönetiminde merkeziyetçi bir anlayış benimsedi.
📅 1938-1945: Tek Parti Dönemi ve Savaş Yılları
- 🛡️ İkinci Dünya Savaşı’nda Tarafsızlık: Türkiye, savaşın yıkıcı etkilerinden korunmak için denge politikası izledi. Ancak seferberlik ve “Varlık Vergisi” gibi uygulamalarla ekonomi ve toplum üzerinde baskı oluştu.
- 📉 Ekonomik Zorluklar: Savaş koşulları nedeniyle karaborsa, kıtlık ve enflasyon yaşandı. Devlet, ekonomi üzerindeki kontrolünü artırdı.
- 🏛️ CHP’de Değişim: 1945’te “Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu” tartışmaları parti içi muhalefeti belirginleştirdi.
🗳️ 1945-1950: Çok Partili Hayata Geçiş
- 🌍 Dünya Konjonktürü: Soğuk Savaş’ın başlaması ve Batı bloğunun demokrasi vurgusu, Türkiye’de rejim değişikliğini zorunlu kıldı.
- 👥 Muhalefetin Doğuşu: Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan’ın kurduğu Demokrat Parti (DP), 1946’da resmen kuruldu.
- ⚖️ 1946 Seçimleri: “Açık oy, gizli tasnif” usulüyle yapılan ve tartışmalı sonuçları olan seçimler, DP’nin kitlesel desteğini gösterdi.
🌍 Dış Politika: Batı Blokuna Yöneliş
İnönü döneminde Türkiye, geleneksel denge politikasından uzaklaşarak Batı ittifaklarına yakınlaştı.
- 🤝 SSCB Tehdidi: Sovyetler Birliği’nin Boğazlar ve doğu illeri üzerindeki talepleri, Türkiye’yi ABD ve NATO’ya yaklaştırdı.
- 🇺🇸 Truman Doktrini ve Marshall Yardımı (1947): ABD’den alınan ekonomik ve askeri yardım, Türkiye’nin Batı bloğuna entegrasyonunu hızlandırdı.
- 🇺🇳 BM’ye Üyelik (1945): Türkiye, Birleşmiş Milletler’in kurucu üyeleri arasında yer aldı.
📚 Kültür, Eğitim ve Toplumsal Hayat
- 🏫 Köy Enstitüleri (1940): Hasan Âli Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç’un öncülüğünde kurulan enstitüler, kırsal kalkınma ve eğitimde devrim niteliğindeydi.
- 🎭 Kültürel Hayat: Resmi ideoloji etkisini sürdürdü, ancak çok partili hayata geçişle birlikte basın ve ifade özgürlüğü alanında kısmi rahatlama yaşandı.
- 👨👩👧👦 Toplumsal Dönüşüm: Köyden kente görevin başlangıcı, savaş yıllarının yoklukla imtihanı ve siyasi katılım taleplerinin yükselişi toplumu şekillendirdi.
⚖️ Dönemin Tartışmalı Uygulamaları
- 💸 Varlık Vergisi (1942): Gayrimüslim azınlıkları ağırlıklı olarak etkileyen bu vergi, ekonomik ve sosyal açıdan derin yaralar açtı.
- 📢 Basın ve İfade Özgürlüğü: Tek parti döneminde sıkı denetim, 1946 sonrasında kısmen gevşedi ancak DP’ye yönelik baskılar devam etti.
- 👥 Muhalefete Yaklaşım: İnönü, demokrasi geçişini “kontrollü” bir süreç olarak yönetti. DP’nin yükselişi karşısında zaman zaman sert tedbirlere başvuruldu.
📉 1950 Seçimleri ve İktidarın Değişimi
14 Mayıs 1950’de yapılan genel seçimler, Türkiye’de siyasi tarihin dönüm noktası oldu. DP, %55 oy oranıyla 416 milletvekili çıkarırken, CHP ise sadece 69 sandalye kazandı. İnönü, “Benim için tek parti devri bitmiştir” diyerek demokratik sürece saygı gösterdi ve muhalefet lideri olarak yeni bir rol üstlendi.
🎯 Sonuç: İnönü Döneminin Mirası
İsmet İnönü’nün 12 yıllık cumhurbaşkanlığı, Türkiye’nin otoriter tek parti rejiminden çok partili parlamenter demokrasiye geçişinin sancılı ama nihayetinde başarılı olan hikayesidir. Savaş yıllarında ülkeyi büyük bir çatışmanın dışında tutmayı başarmış, Soğuk Savaş’ta Batı ittifakına entegre etmiş ve – belki de en önemlisi – iktidarın barışçıl el değiştirmesine öncülük etmiştir. Tarihçiler onu hem “İkinci Adam” hem de “Milli Şef” olarak anar; mirası, Türk demokrasisinin temel taşlarından birini oluşturur.
