Akraba evliliği, kan bağı olan kişiler arasında yapılan evliliktir. En yaygın görülen türü, kuzen evlilikleridir, yani aynı dededen veya ninenden gelen, örneğin amca çocukları veya hala çocukları gibi kişilerin evlenmesidir.
İnsanların genlerinde bazı hastalıklara neden olabilen çekinik genler bulunabilir. Bu genler, tek başlarına (heterozigot durumda) hastalığa neden olmazlar. Ancak, aynı çekinik geni taşıyan iki kişi evlendiğinde, çocuklarında bu genin her iki kopyasının da bir araya gelme (homozigot olma) ihtimali artar.
Matematiksel olarak ifade edersek: Ebeveynlerin her ikisi de aynı çekinik geni taşıyorsa (Aa x Aa), çocuklarında bu genin homozigot (aa) olma olasılığı \( \frac{1}{4} \)'tür.
Akraba evlilikleri, aile bireyleri aynı çekinik hastalık genlerini taşıma ihtimali daha yüksek olduğu için, çocuklarda genetik hastalıkların görülme riskini artırır. Bu riskler şunları içerebilir:
Akraba evliliği yapmış veya yapmayı planlayan çiftlerin, olası riskleri önceden değerlendirmek için tıbbi destek almaları önemlidir:
Akraba evlilikleri, toplumumuzda görülen bir durumdur. Ancak, genetik çeşitliliği azalttığı ve kalıtsal hastalık riskini artırdığı bilimsel bir gerçektir. Bu nedenle, bu tür evliliklerde bilinçli olmak, tıbbi kontrolleri ve testleri aksatmamak büyük önem taşır.
Soru 1: Aşağıdaki tabloda bir ailede görülen kalıtsal bir hastalığın bireylerdeki dağılımı gösterilmiştir. Bu ailede, hastalığın çekinik genle taşındığı bilinmektedir. Hastalık genini taşıyan iki akrabanın evlenmesi durumunda, çocuklarında bu hastalığın görülme riski neden artar?
a) Çekinik genlerin bir araya gelme olasılığı artar.
b) Baskın genler daha etkisiz hale gelir.
c) Yeni mutasyonların oluşma sıklığı artar.
d) Hastalık geni birdenbire ortaya çıkar.
Cevap: a) Çekinik genlerin bir araya gelme olasılığı artar.
Çözüm: Akraba bireyler benzer gen yapısına sahip olduğu için, her ikisinde de bulunan çekinik hastalık genlerinin bir araya gelerek homozigot durum oluşturma ve böylece hastalığın ortaya çıkma ihtimali artar.
Soru 2: Bir toplumda, akraba evliliklerinin yaygın olduğu bir bölgede, nadir görülen çekinik bir metabolik hastalığın görülme sıklığı, akraba evliliğinin olmadığı bölgelere göre daha fazladır. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
a) Akraba evlilikleri, genetik çeşitliliği tamamen ortadan kaldırır.
b) Akraba bireylerde aynı çekinik alelleri taşıma olasılığı yüksektir.
c) Akraba evlilikleri, bireylerin bağışıklık sistemini zayıflatır.
d) Bu tür evlilikler sadece metabolik hastalıklara neden olur.
Cevap: b) Akraba bireylerde aynı çekinik alelleri taşıma olasılığı yüksektir.
Çözüm: Ortak atalardan geldikleri için akrabalar, nadir çekinik hastalık genlerini taşıma bakımından yüksek benzerlik gösterir. Evlilik sonucu bu genlerin homozigot durumda birleşme ihtimali artar, bu da hastalığın fenotipte görülme sıklığını yükseltir.
Soru 3: Ailesinde akraba evliliği olan Zeynep, genetik danışmana başvurmuştur. Danışman, akraba evliliklerinin neden olabileceği riskler hakkında bilgi vermiştir. Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi bu risklerden biri değildir?
a) Kalıtsal hastalıkların görülme olasılığı artabilir.
b) Çekinik genlerle taşınan bozuklukların ortaya çıkma ihtimali yükselebilir.
c) Bireylerin gen havuzundaki çeşitlilik azalabilir.
d) Baskın genlerin nesilden nesile aktarılması engellenir.
Cevap: d) Baskın genlerin nesilden nesile aktarılması engellenir.
Çözüm: Akraba evlilikleri, baskın genlerin aktarılmasını engellemez. Asıl risk, çekinik genlerin homozigot olarak bir araya gelme olasılığını artırması ve buna bağlı olarak nadir kalıtsal hastalıkların görülme sıklığını yükseltmesidir.
