Alışma ve duyarsızlaşma arasındaki fark

Question

Alıştığımız şeyler artık bizi rahatsız etmiyor ama bu durum bazen iyi bazen kötü olabiliyor. Örneğin gürültüye alışmak pratik bir çözümken, etik olmayan bir duruma duyarsızlaşmak içimizdeki tepkiyi köreltiyor. İkisi arasındaki ince çizgiyi anlamakta zorlanıyorum.

Answer 1

📚 Alışma ve Duyarsızlaşma: Temel Kavramlar

Psikoloji ve biyolojide sıklıkla karıştırılan iki önemli kavram olan alışma (habituation) ve duyarsızlaşma (desensitization) aslında farklı süreçleri ifade eder. Her ikisi de bir uyarana verilen tepkinin azalmasıyla ilgili olsa da, mekanizmaları ve sonuçları bakımından birbirlerinden ayrılırlar.

🧠 Alışma (Habituation) Nedir?

Alışma, basit bir öğrenme şeklidir. Bir organizmanın, zararsız ve sürekli tekrarlanan bir uyarana verdiği doğal tepkinin zamanla azalması veya tamamen kaybolmasıdır. Bu süreç, dikkat kaynaklarını daha önemli uyaranlara yönlendirmek için enerji tasarrufu sağlar.

• ✅ Doğal ve otomatiktir: Bilinçli bir çaba gerektirmez.
• ✅ Uyaranın şiddeti değişmez: Sadece sıklık veya süreklilik tepkiyi azaltır.
• ✅ Geri dönebilir: Uyaran bir süre verilmezse, tepki yeniden ortaya çıkabilir (kendine gelme/spontaneous recovery).

Örnek: 🏙️ Şehir merkezinde yeni taşınan birinin, gece boyunca süren trafik gürültüsüne ilk başta uyuyamaması, ancak bir süre sonra bu sese alışarak rahatça uyuyabilmesi.

🛡️ Duyarsızlaşma (Desensitization) Nedir?

Duyarsızlaşma ise daha çok korku, kaygı veya fobi gibi olumsuz duygusal tepkilere neden olan uyaranlara karşı, sistematik ve kontrollü bir şekilde maruz bırakılarak bu tepkilerin azaltılması sürecidir. Bu, genellikle terapötik (tedavi edici) bir amaçla kullanılan öğrenilmiş bir süreçtir.

• 🎯 Planlı ve sistematiktir: Genellikle bir terapist rehberliğinde yapılır.
• 🎯 Kademelidir: Uyaran, en az korkutucu olandan en çok korkutucu olana doğru kademeli olarak sunulur.
• 🎯 Amacı olumsuz tepkiyi yok etmektir: Kaygı veya korku tepkisini nötr bir tepkiye dönüştürmeyi hedefler.

Örnek: 🕷️ Örümcek fobisi olan birinin, terapide ilk önce örümcek fotoğraflarına bakması, sonra bir akvaryumun içindeki örümceği izlemesi ve en sonunda ona dokunabilmesi bir duyarsızlaşma sürecidir.

⚖️ Temel Farklar Özeti

• 📌 Amaç: Alışma enerji tasarrufu sağlarken, duyarsızlaşma korku/kaygıyı tedavi etmeyi amaçlar.
• 📌 Süreç: Alışma doğal ve pasif bir süreçtir; duyarsızlaşma ise yapay ve aktif bir müdahaledir.
• 📌 Uyaranın Niteliği: Alışma genellikle nötr veya zararsız uyaranlarla olur; duyarsızlaşma ise korku verici uyaranlarla.
• 📌 Kapsam: Alışma daha basit ve günlük tepkileri içerirken, duyarsızlaşma karmaşık duygusal tepkilerle (fobiler, travma sonrası stres bozukluğu) ilgilenir.

💡 Kritik Not: Alışma, "sıradan bir sese artık tepki vermemek" iken; duyarsızlaşma, "korktuğun bir şeye kontrollü bir şekilde alıştırılarak artık ondan korkmamak"tır.