İslam dininde, amelî/fıkhî mezhepler, dinin pratik hayata dair hükümlerinin (ibadet, muamelat, ceza hukuku) Kur'an ve Sünnet'ten çıkarılmasında izlenen metodoloji (ictihad usulü) ve bu usul doğrultusunda verilen hükümler bütünüdür. Bu mezhepler, İslam'ın inanç esaslarından (itikad) ziyade, "nasıl yaşanacağı" sorusuna cevap verir. İşte tarihsel süreçte ortaya çıkmış ve günümüze kadar etkisini sürdüren başlıca dört Sünni fıkıh mezhebi:
Kurucusu: İmam-ı Azam Ebu Hanife (Nu'man b. Sabit).
Yaygın Olduğu Bölgeler: Türkiye, Balkanlar, Orta Asya, Hindistan alt kıtası, Irak, Suriye, Mısır'ın bir kısmı.
Öne Çıkan Özellikleri: Akla (rey) ve kıyasa büyük önem verir. "İstihsan" (güzeli arama) metodunu sıklıkla kullanır. Günlük hayatta kolaylığı esas alan hükümleriyle tanınır. Osmanlı Devleti'nin resmi mezhebi olmuştur.
Kurucusu: İmam Malik b. Enes.
Yaygın Olduğu Bölgeler: Kuzey Afrika (Fas, Cezayir, Tunus), Batı Afrika, Sudan, Medine bölgesi.
Öne Çıkan Özellikleri: Medine halkının ameline (amel-i ehl-i Medine) büyük bir delil olarak bakar. Hadis ve rivayetlere çok önem verir. Maslahat (kamu yararı) prensibini ön planda tutar.
Kurucusu: İmam Şafii (Muhammed b. İdris eş-Şafii).
Yaygın Olduğu Bölgeler: Mısır, Doğu Afrika, Yemen, Güneydoğu Asya (Endonezya, Malezya), Suriye, Lübnan, Anadolu'nun doğu ve güneydoğu kısımları.
Öne Çıkan Özellikleri: Hadis ile rey (akıl yürütme) arasında bir denge kurmuştur. Fıkıh usulünü (usul-i fıkıh) sistemli bir ilim haline getiren ilk imamdır. Kıyas ve icma'ya büyük önem verir.
Kurucusu: İmam Ahmed b. Hanbel.
Yaygın Olduğu Bölgeler: Suudi Arabistan (Necid bölgesi), Katar, Birleşik Arap Emirlikleri.
Öne Çıkan Özellikleri: Nass'lara (Kur'an ve Sünnet) en sıkı bağlı kalan mezheptir. Kıyas ve reyden mümkün olduğunca kaçınır. Selefi anlayışın fıkıhtaki temsilcisi olarak görülür. Günümüzdeki Vehhabi hareketi bu mezhep üzerine şekillenmiştir.
Bu dört mezhebin yanında, tarihte etkili olmuş ancak günümüzde takipçisi kalmamış veya çok azalmış mezhepler de vardır (Zahiriye, Evzai, Sevrî). Ayrıca, Şia'nın kendi içinde geliştirdiği fıkıh mezhepleri (Caferiye - İmamiye/Onikicilik- ve Zeydiye) de önemli ameli mezheplerdendir. Caferi mezhebi, İran, Irak, Azerbaycan, Lübnan ve Bahreyn'de yaygındır.
Ameli mezhepler, İslam'ın evrensel mesajının farklı zaman ve mekânlarda pratik hayata aktarılmasını sağlayan zengin bir hukuki mirastır. Hepsi temel İslami kaynaklara dayanır ve Müslümanların büyük çoğunluğu, bu dört Sünni mezhepten birine göre ibadet ve işlemlerini yerine getirir. Mezhepler arasındaki farklılıklar, çoğunlukla teferruat düzeyindedir ve İslam'ın temel inanç ve ibadetlerinde bir birlik söz konusudur.
