Gökdelenlerin simgesi, modern şehirlerin olmazsa olmazı asansörler, tarihin en önemli ulaşım araçlarından biridir. Peki, bugünkü anlamıyla asansörü kim icat etti? Cevap, çoğu zaman yanlış anlaşılır: Asansör fikri çok eskilere dayanır, ancak onu güvenli ve yaygın bir icat haline getiren kişi Amerikalı mucit Elisha Graves Otis'tir.
İnsanlık, ağır yükleri dikey olarak taşıma fikrini çok eski çağlardan beri düşünüyordu. Romalı mimar Vitruvius, MÖ 1. yüzyılda Arşimet'in bir kaldıraç sistemi tasarladığından bahseder. 17. yüzyılda ise Versay Sarayı'nda "uçan masa" adı verilen, iplerle çekilen bir yemek asansörü kullanılıyordu. Ancak bu sistemlerin en büyük sorunu güvenlikti. Halat koparsa, kabin ölümcül bir hızla aşağıya düşüyordu. Bu korku, asansörün yalnızca yük taşımak için kullanılmasına neden olmuştu.
1850'lerde, Otis bir yatak fabrikasında çalışırken, ağır malzemeleri üst katlara taşımak için bir asansör tasarladı. Onun dehası, asansörü icat etmek değil, ona hayat kurtaran bir güvenlik mekanizması eklemekti.
Otis'in tasarladığı sistemde, asansör kabinini taşıyan bir buhar makinesi vardı. Ancak asıl önemli kısım, kabinin üzerine monte edilmiş yay mekanizması ve dişli ray sistemiydi. Halatlar gerginken bu yay sıkışmış durumdaydı. Eğer halat kopar veya aşırı gevşerse, yay anında serbest kalıyor ve kabinin her iki yanındaki "dişliler", kılavuz raylara kenetlenerek kabinin düşmesini engelliyordu. Bu sistem, dünyanın ilk "güvenlik freni"ydi.
Otis, buluşunun gücünü herkese kanıtlamak için 1854'te New York'taki Crystal Palace Fuarı'nda tarihi bir gösteri düzenledi. Kendisi, yüksek bir platforma kurulu asansör kabinine çıktı. Asansör yukarı çıkarıldı ve sonra bir işçi, fuarı izleyen kalabalığın gözleri önünde halatı bir balta ile kesti! Kalabalık bir çığlık attı, ancak kabin sadece birkaç santim düştü ve güvenlik freni sayesinde güvenle durdu. Otis, şapkasını çıkararak kalabalığa eğilip "Her şey yolunda baylar!" dedi. Bu an, modern asansör endüstrisinin doğuşuydu.
Otis'in güvenli asansörü, mimariyi kökten değiştirdi:
Elisha Otis, teknik olarak asansörü icat etmedi. Ancak, onu insan taşımak için güvenli hale getirerek icadın gerçek potansiyelini ortaya çıkardı. Onun hikayesi, bazen en büyük yeniliğin yepyeni bir şey yaratmak değil, var olan bir fikri kusursuz ve güvenilir kılmak olduğunu gösteriyor. Bir dahine asansöre bindiğinizde, onu özgürce yukarı çıkaranın, 1854'te bir fuarda halatı kesilen o cesur mucidin dehası olduğunu hatırlayın.
