📚 AYT Edebiyat: Yazar-Eser Bilgisi Nasıl Çalışılır?
Sevgili öğrenci, AYT Edebiyat'ın en önemli ve net soru getiren konularından biri yazar-eser eşleştirmeleridir. Bu bilgileri ezberlemek yerine, dönemlere ve edebi topluluklara göre gruplayarak öğrenmek çok daha kalıcı olacaktır. 🎯
🏛️ Tanzimat Dönemi (1860-1896)
İki döneme ayrılarak incelenir. Sanat, toplum içindir anlayışı hakimdir.
🖋️ 1. Dönem Sanatçıları
- 📖 Şinasi: Şair Evlenmesi (İlk tiyatro), Durub-ı Emsal-ı Osmaniye (İlk atasözleri kitabı), Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi (İlk makale).
- 📖 Namık Kemal: Vatan yahut Silistre, İntibah (İlk edebi roman), Cezmi (İlk tarihi roman), Celaleddin Harzemşah.
- 📖 Ziya Paşa: Harabat (Şiir antolojisi), Zafername (Hiciv türünde kaside).
- 📖 Ahmet Mithat Efendi: Felatun Bey ile Rakım Efendi, Letaif-i Rivayat (İlk hikaye örnekleri). "Yazı Makinesi" olarak bilinir.
✍️ 2. Dönem Sanatçıları
- 📖 Recaizade Mahmut Ekrem: Araba Sevdası (İlk realist roman). "Sanat, sanat içindir" görüşünü benimsemiştir.
- 📖 Abdülhak Hamit Tarhan: Makber, Eşber. "Şair-i Azam" olarak bilinir. Batılı şiir anlayışının öncüsüdür.
- 📖 Samipaşazade Sezai: Sergüzeşt (Romantizm+Realizm), Küçük Şeyler (Batılı anlamda ilk hikaye).
- 📖 Nabizade Nazım: Karabibik (İlk köy romanı), Zehra (İlk psikolojik roman denemesi).
🎭 Servetifünun Edebiyatı (Edebiyat-ı Cedide) (1896-1901)
"Sanat, sanat içindir" anlayışı hakimdir. Ağır bir dil ve bireysel temalar kullanılmıştır.
- 📖 Tevfik Fikret: Rübab-ı Şikeste, Haluk'un Defteri, Şermin (Çocuk şiirleri), Sis (İstanbul'u eleştiren şiir).
- 📖 Cenap Şahabettin: Elhan-ı Şita (Kar seslerini anlatan şiiri). Şiirde "ahenk"e önem vermiştir.
- 📖 Halit Ziya Uşaklıgil: Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu (Roman), Kırık Hayatlar. Servetifünun romanının en güçlü ismidir.
- 📖 Mehmet Rauf: Eylül (İlk psikolojik roman).
🌅 Milli Edebiyat (1911-1923)
"Yeni Lisan" hareketi ile sade Türkçe ve hece ölçüsü benimsenmiştir. Milliyetçilik fikri ön plandadır.
- 📖 Ömer Seyfettin: Bomba, Falaka, Kaşağı (Hikaye). Yeni Lisan makalesi ile dilde sadeleşmenin öncüsüdür.
- 📖 Ziya Gökalp: Türkçülüğün Esasları (Düşünce eseri). Fikir babasıdır.
- 📖 Halide Edip Adıvar: Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye (Kurtuluş Savaşı romanları), Sinekli Bakkal (Roman).
- 📖 Reşat Nuri Güntekin: Çalıkuşu, Yeşil Gece, Yaprak Dökümü (Roman).
- 📖 Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Romanları Türk toplumunun belirli dönemlerini anlatır: Kiralık Konak (3 nesil çatışması), Yaban (Köylü-Aydın çatışması), Ankara (Cumhuriyet'in ilk yılları).
✨ Cumhuriyet Dönemi (1923-...)
Bu dönemde çok farklı tarz ve topluluklar ortaya çıkmıştır.
🕊️ Beş Hececiler
- 📖 Faruk Nafiz Çamlıbel: Han Duvarları (Şiir). "Memleket Edebiyatı"nın temsilcisidir.
- 📖 Yusuf Ziya Ortaç: Binnaz (Tiyatro).
- 📖 Orhan Seyfi Orhon: Peri Kızı ile Çoban Hikayesi (Şiir).
🧿 Yedi Meşaleciler
"Canlılık, samimiyet ve daima yenilik" ilkesini benimsemişlerdir.
- 📖 Sabri Esat Siyavuşgil: Odalar ve Sofalar (Şiir).
- 📖 Yaşar Nabi Nayır: "Varlık" dergisini kurmuştur.
🚀 Garipçiler (Birinci Yeni)
Şiirde ölçü, uyak ve sanatlı söyleyişi reddetmişler, sıradan insanı ve günlük hayatı işlemişlerdir.
- 📖 Orhan Veli Kanık: Garip, Anlatamıyorum, İstanbul'u Dinliyorum.
- 📖 Oktay Rifat Horozcu: Perçemli Sokak (Sonradan İkinci Yeni'ye yaklaşmıştır).
- 📖 Melih Cevdet Anday: Rahatı Kaçan Ağaç.
💫 İkinci Yeni
Anlamsızlığı, soyutlamayı ve imgeyi öne çıkaran bir şiir hareketidir.
- 📖 Cemal Süreya: Üvercinka.
- 📖 Edip Cansever: Yerçekimli Karanfil.
- 📖 Turgut Uyar: Dünyanın En Güzel Arabistanı.
- 📖 Sezai Karakoç: Monna Rosa (Şiir), Diriliş (Düşünce). Diriliş akımının kurucusudur.
💡 Çalışma Tüyoları
- ✅ Yazar ve eserleri dönemlere göre gruplayarak çalış.
- ✅ Eserlerin "ilk" olma özelliklerine dikkat et (İlk roman, ilk psikolojik roman vb.).
- ✅ Sanatçıların lakaplarını ve eserlerinin temasını öğren (Örn: Halit Ziya - "Usta", Yakup Kadri - "Toplumun dönemlerini anlatan romanlar").
- ✅ Kendine küçük not kartları hazırla ve düzenli olarak tekrar et.
🎭 Küçük Bir Hatırlatma: Bu liste, AYT'de en çok karşılaşılan temel yazar ve eserleri içerir. Eserlerin özetinden ziyade, hangi yazara ait olduklarını ve genel özelliklerini bilmek sınav başarın için anahtardır. Bol şans! 🍀
