# 📚 Ders Notu: Az Gelişmiş Ülkelerin Özellikleri
🌍 Giriş: Az Gelişmiş Ülke Kavramı
Az gelişmiş ülkeler (AGÜ), ekonomik kalkınma, sosyal refah ve kurumsal yapılanma açısından dünya ortalamasının gerisinde kalan ülkeleri ifade eder. Bu ülkeler, genellikle düşük gelir seviyesi, yüksek yoksulluk oranı ve sınırlı sanayileşme ile karakterize edilir. Bu ders notunda, AGÜ'lerin temel özelliklerini sistematik bir şekilde inceleyeceğiz.
📊 Ekonomik Özellikler
💰 Gelir ve Üretim Yapısı
- 🔻 Düşük Kişi Başına Gelir: AGÜ'lerde kişi başına düşen milli gelir, gelişmiş ülkelere kıyasla çok düşüktür. Örneğin, birçok AGÜ'de kişi başına gelir 1.000 USD'nin altındadır.
- 🌾 Tarım Ağırlıklı Ekonomi: Gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH) büyük bölümü tarım sektöründen gelir. Sanayi ve hizmetler sektörünün payı sınırlıdır.
- 🏭 Sanayileşme Eksikliği: İmalat sanayii ya yok denecek kadar azdır ya da ilkel teknolojilerle sınırlıdır. Katma değeri yüksek ürünler üretilemez.
- 📉 Yüksek Enflasyon ve İstikrarsızlık: Ekonomik politikaların yetersizliği nedeniyle enflasyon kronik bir sorundur.
🔁 Dış Ticaret Yapısı
- 📦 İhracatın Dar Bazlı Olması: İhracat, birkaç tarım ürünü veya ham maddeye (kahve, kakao, petrol gibi) dayanır. Bu durum, ülkeyi uluslararası fiyat dalgalanmalarına karşı savunmasız kılar.
- 📈 Kronik Dış Ticaret Açığı: İthalat, ihracattan genellikle fazladır. Döviz kıtlığı yaşanır.
- 🌐 Dışa Bağımlılık: Teknoloji, sermaye malları ve temel tüketim ürünleri için gelişmiş ülkelere bağımlılık yüksektir.
👥 Demografik ve Sosyal Özellikler
📈 Nüfus Yapısı
- 👶 Yüksek Doğum ve Nüfus Artış Hızı: Nüfus artış hızı genellikle yıllık %2-3 civarındadır. Bu, ekonomik büyümeyi zorlaştırır.
- 🧓 Genç Nüfus Oranının Yüksekliği: Nüfusun büyük bölümü 15 yaş altındadır. Bağımlı nüfus oranı yüksektir.
- 🏙️ Hızlı ve Düzensiz Kentleşme: Kırdan kente göç hızlıdır. Bu, gecekondu mahalleleri, altyapı yetersizliği ve işsizlik gibi sorunları beraberinde getirir.
🎓 Eğitim ve Sağlık
- 📚 Eğitim Düzeyinin Düşüklüğü: Okuryazarlık oranı düşüktür. Özellikle kız çocuklarının okullaşma oranı erkeklere göre daha düşüktür. Eğitim kalitesi ve fiziki altyapı yetersizdir.
- 🏥 Sağlık Hizmetlerine Erişim Sorunu: Sağlık altyapısı yetersiz, doktor ve hemşire başına düşen hasta sayısı yüksektir. Bulaşıcı hastalıklar yaygındır.
- 🍽️ Yetersiz Beslenme: Yetersiz ve dengesiz beslenme, özellikle çocuk ölümlerinin başlıca nedenlerindendir.
⚖️ Siyasi ve Kurumsal Özellikler
- 🏛️ Kurumsal Yapıların Zayıflığı: Hukukun üstünlüğü, şeffaflık ve hesap verebilirlik gibi ilkeler tam olarak yerleşmemiştir.
- ⚡ Siyasi İstikrarsızlık: Askeri darbeler, iç savaşlar ve siyasi krizler sık yaşanır. Bu durum, uzun vadeli kalkınma planlarının uygulanmasını engeller.
- 🔄 Yolsuzluk: Kamu yönetiminde yolsuzluk yaygın bir sorundur. Kaynakların verimli kullanılmasını engeller.
🌱 Kalkınmanın Önündeki Temel Engeller
Az gelişmişliğin bir kısır döngü (vicious circle) halini almasının ardında yatan yapısal engeller şunlardır:
- 🔄 Tasarruf ve Yatırım Kısır Döngüsü: Düşük gelir → düşük tasarruf → düşük yatırım → düşük verimlilik → düşük gelir.
- 🔄 Nüfus Kısır Döngüsü: Yüksek nüfus artışı → kişi başına düşen kaynakların azalması → yoksulluk → eğitim/sağlık yetersizliği → yüksek nüfus artışı.
- 🔄 Pazar Darlığı Kısır Döngüsü: Düşük gelir → talep yetersizliği → yatırım için pazar daralması → üretim ve istihdamın düşük kalması → düşük gelir.
💎 Sonuç ve Değerlendirme
Az gelişmiş ülkelerin özellikleri birbiriyle iç içe geçmiş, çok boyutlu ve karmaşık bir yapı arz eder. Bu ülkelerin kalkınabilmesi için ekonomik, sosyal, siyasi ve kurumsal reformların bir arada ve tutarlı bir şekilde yürütülmesi gerekmektedir. Uluslararası iş birliği, adil ticaret koşulları ve sürdürülebilir kalkınma hedefleri, bu sürecin önemli bileşenleridir.
📌 Önemli Not: "Az gelişmiş" terimi, zaman zaman "gelişmekte olan", "yoksul" veya "düşük gelirli" ülke terimleriyle eş anlamlı kullanılsa da, Birleşmiş Milletler'in "En Az Gelişmiş Ülkeler" (EAGÜ) listesi belirli kriterlere (gelir, insani varlık, ekonomik kırılganlık) göre resmi olarak sınıflandırma yapmaktadır.
