Nikolay Gogol’un 1835’te yayımlanan kısa öyküsü “Bir Delinin Hatıra Defteri”, edebiyat tarihinin en etkileyici ruhsal çöküş portrelerinden birini sunar. Anlatı, başkahramanı Poprişçin’in günlüğü aracılığıyla, onun toplumsal hiyerarşi, aşk ve kimlik bunalımı içinde giderek çözülen zihninin derinliklerine davet eder bizi. Bu yazıda, bu kısa ama yoğun eserde karşımıza çıkan başlıca karakterleri ve onların Poprişçin’in trajedisindeki rollerini inceleyeceğiz.
Kırk iki yaşında, küçük bir devlet dairesinde katip olarak çalışan Poprişçin, hikayenin hem anlatıcısı hem de merkezidir. Gogol, onun aracılığıyla toplumsal statü kaygısı, paranoya ve şizofrenik süreçleri ustalıkla resmeder. Poprişçin’in en büyük ızdırabı, içinde bulunduğu sıradan, hor görülen hayat ile beslediği büyük hayaller (müdür olmak, generalin kızıyla evlenmek) arasındaki uçurumdur. Zihinsel çözülme süreci, bu uçurumu “İspanya Kralı VIII. Ferdinand” olduğu sanrısıyla aşmaya çalışmasıyla doruk noktasına ulaşır. Onun karakteri, insan onuru, toplumsal adaletsizlik ve akıl sağlığı üzerine derin bir sorgulamadır.
Poprişçin’in etrafındaki karakterler, onun dünyasını hem şekillendirir hem de yabancılaşmasını hızlandırır. Her biri, toplumun farklı bir katmanını temsil eder.
Daire müdürünün kızıdır ve Poprişçin’in platonik ve umutsuz aşkının nesnesidir. Onun için Sophie, erişilmez bir ideal, yüksek sosyetenin ve güzelliğin simgesidir. Sophie’nin bir başkasıyla (Teğmen) flört ettiğini görmek, Poprişçin’in kırılgan benliğine indirilen ilk darbelerden biridir. Onun varlığı, Poprişçin’in sınıf atlama arzusunu ve toplumsal mesafenin acı farkındalığını somutlaştırır.
Poprişçin’in çalıştığı dairenin başındaki isimdir. Poprişçin için o, otoritenin ve üst sınıfın soğuk, uzak temsilcisidir. Müdür, ona sıradan bir görev verir (köpeğin mektuplarını okumak), ki bu da Poprişçin’in değersizlik hissini pekiştirir ve paranoyasını tetikler.
İki köpek, hikayedeki en ilginç “karakterlerden” ikisidir. Sophie’nin köpeği Madgie ile onun sevgilisi Teğmen’in köpeği Trezorka arasındaki “mektuplaşma”, Poprişçin’in gerçeklik algisini kaybetmesinde kritik bir dönüm noktasıdır. Poprişçin, bu mektupları ele geçirip okur ve Sophie’nin onunla alay ettiğini düşünür. Köpekler, aristokratların özel dünyasına sızmak için bir araç ve Poprişçin’in sanrılarının tetikleyicisi olarak işlev görür.
Ofisteki memurlar (örneğin, başkatip), Poprişçin’i küçümseyen, onunla alay eden figürler olarak görülür. Hizmetçi Mavra ise Poprişçin’in gündelik, sefil hayatıyla olan son bağlantısıdır. Poprişçin, “kral” olduktan sonra bile Mavra’nın onu düzeltmeye, gerçeğe döndürmeye çalışması, trajedi ile ironiyi iç içe geçirir.
Sonuç olarak, “Bir Delinin Hatıra Defteri”ndeki karakterler, yalnızca bir olay örgüsü unsuru değil, başkahraman Poprişçin’in içsel çatışmalarının ve toplumsal eleştirinin birer yansımasıdır. Her biri, “delilik” ile “dâhilik”, “aşağılanma” ile “yüceltilme” arasındaki ince çizgiyi sorgulayan bu edebi şaheserin derinliğine katkıda bulunur.
