Bobo Doll Deneyi (Bandura) - Sosyal Öğrenme Teorisi
👨🔬 Bobo Doll Deneyi (Bandura) - Sosyal Öğrenme Teorisi
Albert Bandura tarafından 1961 ve 1963 yıllarında Stanford Üniversitesi'nde gerçekleştirilen Bobo Doll (Bobo Bebek) deneyi, psikoloji tarihinin en ünlü ve etkili çalışmalarından biridir. Bu deney, gözlem yoluyla öğrenmenin (sosyal öğrenme) agresif davranışlar üzerindeki etkisini kanıtlamayı amaçlamıştır.
🎯 Deneyin Amacı ve Arka Plan
O dönemde hakim olan davranışçılık, öğrenmenin yalnızca doğrudan pekiştirme ve ceza yoluyla gerçekleştiğini savunuyordu. Bandura ise insanların, başkalarının davranışlarını gözlemleyerek ve taklit ederek de öğrenebileceğini iddia etti. Bu teoriye Sosyal Öğrenme Teorisi adını verdi.
🧪 Deneyin Yöntemi ve Aşamaları
Deney, 3-6 yaş aralığındaki çocuklarla gerçekleştirildi. Temel olarak üç aşamadan oluşuyordu:
1. 👁️ Gözlem Aşaması
- Çocuklar üç gruba ayrıldı.
- Birinci grup, bir yetişkinin odaya girip Bobo Doll adı verilen şişme oyuncağa fiziksel ve sözel saldırganlık gösterdiği bir film izledi (Örn: Oyuncak bebeği yumruklamak, tekmelemek, "Al sana!" gibi sözler söylemek).
- İkinci grup, yetişkinin oyuncaklarla sakin bir şekilde oynadığı agresif olmayan bir model izledi.
- Üçüncü grup (Kontrol grubu) hiçbir model izlemedi.
2. 😠 Kışkırtma ve Hayal Kırıklığı Aşaması
Çocuklar, içinde çok çekici oyuncakların olduğu bir odaya alındı, ancak oynamalarına izin verilmeden hemen çıkarıldı. Bu, onlarda bir miktar hayal kırıklığı ve dürtü oluşturmak için yapıldı.
3. 🧸 Test Aşaması
Çocuklar, içinde Bobo Doll'un da bulunduğu çeşitli oyuncaklarla dolu bir odaya bırakıldı. Araştırmacılar, çocukların davranışlarını gizlice gözlemledi.
📊 Deneyin Çarpıcı Sonuçları
- 🔁 Agresif Modeli İzleyen Grup: Bu gruptaki çocuklar, modelin davranışlarını hemen ve aynen taklit ettiler. Bobo Doll'a fiziksel ve sözel saldırganlık gösterdiler. Hatta modelin kullanmadığı yeni saldırgan davranışlar bile sergilediler.
- ☮️ Agresif Olmayan Modeli İzleyen Grup & Kontrol Grubu: Bu gruplardaki çocuklar, diğer gruba kıyasla çok daha az saldırgan davranış sergiledi.
- 🚹🚺 Cinsiyet Farkı: Erkek çocuklar, genel olarak kızlardan daha fazla fiziksel saldırganlık gösterdi. Ancak, saldırgan bir kadın modeli izleyen kız çocuklarının da benzer davranışları sergilediği görüldü.
💡 Deneyin Psikolojiye ve Eğitime Katkıları
- Taklit (Model Alma) Yoluyla Öğrenme: Öğrenmenin yalnızca deneyimle değil, gözlem yoluyla da gerçekleşebileceğini kanıtladı.
- Medya ve Şiddet İlişkisi: Televizyon, film ve video oyunlarındaki şiddet içeriğinin çocuklar üzerindeki potansiyel olumsuz etkilerine dair önemli bir tartışma başlattı.
- Eğitimde Model Olma: Öğretmenlerin ve ebeveynlerin, çocuklar için olumlu bir model olmasının ne kadar kritik olduğunu vurguladı.
- Bilişsel Faktörler: Bandura, bu sürece daha sonra öz yeterlilik, hedef koyma ve öz düzenleme gibi bilişsel faktörleri de ekleyerek teorisini genişletti.
⚠️ Deneyin Eleştirileri ve Etik Tartışmalar
- 🧸 Yapay Ortam: Deney, laboratuvar gibi yapay bir ortamda gerçekleştirilmiştir. Gerçek hayattaki saldırganlıkla tam olarak örtüşmeyebilir.
- 🤖 Oyuncak Hedef: Bobo Doll, vurulmak için tasarlanmış bir oyuncaktı. Çocuklar bunu saldırganlık değil, oyun olarak algılamış olabilir.
- 👶 Etik Endişeler: Çocuklara kasıtlı olarak saldırganlık modeli gösterilmesi ve onların bu davranışı öğrenmesi etik açıdan sorgulanmıştır. Günümüzde böyle bir deneyin yapılması çok zordur.
📚 Sonuç
Bobo Doll deneyi, "Davranışlarımızı nereden öğreniyoruz?" sorusuna verdiği yanıtla psikoloji tarihine damga vurmuştur. Bize, özellikle çocukların çevrelerindeki yetişkinlerden, medyadan ve akranlarından gözlem yoluyla hem iyi hem de kötü davranışları öğrenebileceğini göstermiştir. Bu nedenle, sosyal öğrenme teorisi, eğitim bilimleri, iletişim çalışmaları ve çocuk gelişimi alanlarında temel bir referans noktası olmaya devam etmektedir.
