Canlıların sınıflandırılması 9. sınıf

Question

Bu konuyu çalışırken canlıların alemlerini ve bu alemlerin genel özelliklerini birbirine karıştırıyorum. Özellikle arkeler ile bakterilerin farklarını ve bitkilerle mantarların neden ayrı alemlerde olduğunu anlamakta zorlanıyorum. Bu temel ayrımları daha net anlayabilmek için basit bir şema üzerinden gitmek istiyorum.

Answer 1

Canlıların Sınıflandırılması (Taksonomi)

Etrafımızdaki milyonlarca farklı canlıyı incelemek ve anlamak için onları benzer özelliklerine göre gruplandırırız. Bu işleme sınıflandırma (taksonomi) denir. Sınıflandırmanın amacı, canlıları düzenli bir sisteme yerleştirerek incelemeyi kolaylaştırmaktır.

Sınıflandırmanın Temel İlkeleri

• Hücre Yapısı: Canlının prokaryot (çekirdeksiz) ya da ökaryot (çekirdekli) olması.
• Hücre Sayısı: Canlının tek hücreli ya da çok hücreli olması.
• Beslenme Şekli: Üretici (fotosentez yapar), tüketici (hazır besin alır) ya da ayrıştırıcı olması.
• Çoğalma Şekli: Eşeyli ya da eşeysiz üreme.
• Genetik Benzerlik: DNA ve protein benzerlikleri.

Sınıflandırmanın Basamakları

Canlılar, en geniş gruptan en özel gruba doğru aşağıdaki basamaklara (takson) ayrılır. Bu basamakları ezberlemek için şu ipucunu kullanabiliriz: "Süper Adem Fenerbahçe Taraftarı Sana Cenaze Töreni Yaptı"

• Alem (Domain - En Üst Seviye)
• Âlem (Kingdom)
• Şube (Phylum)
• Sınıf (Class)
• Takım (Order)
• Aile (Family)
• Cins (Genus)
• Tür (Species - En Özel)

Tür, ortak atadan gelen, çiftleşip verimli döller verebilen bireyler topluluğudur. Örneğin, kedi (Felis catus) bir türdür.

Canlıların 6 Âlemi

Günümüzde en yaygın kabul gören sınıflandırmaya göre canlılar 6 âlemde incelenir:

1. Bakteriler

• Prokaryot hücre yapısına sahiptirler (gerçek çekirdekleri yoktur).
• Tek hücreli mikroskobik canlılardır.
• Hemen hemen her ortamda yaşayabilirler.
• Zararlı (hastalık yapan) ve faydalı (yoğurt yapımında kullanılan) türleri vardır.

2. Arkeler

• Bakteriler gibi prokaryot hücre yapısına sahiptirler.
• Aşırı sıcak, tuzlu veya asitli gibi zorlu koşullarda yaşayabilirler.
• Hücre duvarı ve zar yapıları bakterilerden farklıdır.

3. Protistalar

• Ökaryot hücre yapısına sahiptirler.
• Genellikle tek hücreli ve sularda yaşarlar.
• Amip, öglena, terliksi hayvan ve bazı algler bu âlemdedir.
• Bir kısmı kamçı, sil gibi yapılarla aktif hareket eder.

4. Mantarlar

• Ökaryot hücre yapısına sahiptirler.
• Hücre duvarları kitin maddesinden yapılmıştır.
• Hazır besin tükettikleri için heterotrofturlar (parazit ya da çürükçül).
• Küf mantarları, mayalar, şapkalı mantarlar bu âlemdedir.

5. Bitkiler

• Ökaryot ve çok hücreli canlılardır.
• Hücre duvarları selüloz maddesinden yapılmıştır.
• Işık enerjisini kullanarak kendi besinini üretirler (fotosentez). Bu nedenle ototrofturlar.
• Çiçekli bitkiler (gül, elma ağacı) ve çiçeksiz bitkiler (eğrelti otu, karayosunu) olarak ikiye ayrılır.

6. Hayvanlar

• Ökaryot ve çok hücreli canlılardır.
• Hücre duvarları yoktur.
• Hazır besin aldıkları için heterotrofturlar.
• Sinir ve kas sistemleri sayesinde aktif hareket edebilirler.
• Omurgalılar (balık, kuş, insan) ve omurgasızlar (sünger, böcek, solucan) olarak iki büyük gruba ayrılırlar.

İkili Adlandırma (Binomial Nomenklatür): Her canlı türünün, evrensel olarak kabul edilen Latince bir adı vardır. Bu isim cins ve tür adı olmak üzere iki kelimeden oluşur. Cins adı büyük, tür adı küçük harfle başlar ve genellikle italik yazılır. Örneğin, insanın bilimsel adı Homo sapiens'tir.

Answer 2

Canlıların Sınıflandırılması Çözümlü Test Soruları

Soru 1: Bir biyolog, yeni keşfedilen bir canlı üzerinde çalışmaktadır. Bu canlının; hücre çeperi bulundurduğu, fotosentez yapabildiği ve sporla çoğaldığı gözlemlenmiştir. Ayrıca gerçek kök, gövde ve yaprak gibi yapılarının olmadığı tespit edilmiştir.
Bu canlı aşağıdaki alemlerden hangisine dâhil edilmelidir?
a) Bitkiler   b) Mantarlar   c) Protista   d) Monera   e) Hayvanlar
Cevap: b) Mantarlar
Çözüm: Hücre çeperi ve sporla çoğalma mantarlar aleminin özelliğidir. Gerçek kök, gövde ve yaprağın olmaması, onu bitkiler aleminden ayırır. Fotosentez yapabilen bazı protistler olsa da, onların hücre çeperi genellikle farklı yapıdadır ve bu kombinasyon mantarlar için daha uygundur (bazı su mantarları fotosentez yapabilen alglerle simbiyoz yaşar, bu da fotosentetik özellik kazandırabilir).

Soru 2: Aşağıdaki tabloda dört farklı canlıya ait bazı özellikler verilmiştir:
- Canlı I: Prokaryot hücre yapısı, ototrof beslenme
- Canlı II: Ökaryot hücre yapısı, kitinden yapılmış hücre çeperi, heterotrof beslenme
- Canlı III: Ökaryot hücre yapısı, selülozdan yapılmış hücre çeperi, ototrof beslenme
- Canlı IV: Ökaryot hücre yapısı, hücre çeperi bulunmaz, heterotrof beslenme
Buna göre, bu canlıların ait olduğu alemler aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
a) I. Monera - II. Mantar - III. Bitki - IV. Protista
b) I. Protista - II. Bitki - III. Mantar - IV. Hayvan
c) I. Monera - II. Mantar - III. Bitki - IV. Hayvan
d) I. Protista - II. Mantar - III. Bitki - IV. Hayvan
e) I. Monera - II. Protista - III. Bitki - IV. Hayvan
Cevap: c) I. Monera - II. Mantar - III. Bitki - IV. Hayvan
Çözüm: Prokaryot hücre yapısı sadece Monera aleminde görülür. Kitin çeper ve heterotrof beslenme Mantarlar aleminin, selüloz çeper ve ototrof beslenme Bitkiler aleminin, çepersiz ökaryot hücre ve heterotrof beslenme ise Hayvanlar aleminin temel özellikleridir.

Soru 3: Bir öğrenci, omurgasız hayvanlarla ilgili aşağıdaki bilgileri not etmiştir:
- Süngerler: Vücutlarında gerçek doku bulunmaz.
- Sölenterler: Ağız ve anüs görevi gören tek açıklığa sahiptir.
- Yassı solucanlar: İlk üç germ yaprağına (ektoderm, mezoderm, endoderm) sahip hayvanlardır.
- Halkalı solucanlar: Vücutları gerçek segmentlere ayrılmıştır.
Buna göre, öğrencinin notlarından hangisi veya hangileri doğrudur?
a) Yalnız I   b) I ve II   c) II ve III   d) I, II ve IV   e) I, II, III ve IV
Cevap: e) I, II, III ve IV
Çözüm: Tüm ifadeler doğrudur. Süngerlerde gerçek doku yoktur. Sölenterlerde (denizanası, hidra) sindirim boşluğunun tek açıklığı vardır. Yassı solucanlar, mezoderm gelişiminin görüldüğü ilk hayvanlardır. Halkalı solucanların (toprak solucanı) vücutları segmentlidir.

Soru 4: Aşağıdaki canlı çiftlerinden hangisi, aynı filum (şube) içinde yer almaz?
a) Kedi - Yarasa
b) Ahtapot - İstiridye
c) Örümcek - Kırkayak
d) Balina - Yunus
e) Kertenkele - Timsah
Cevap: c) Örümcek - Kırkayak
Çözüm: Örümcek (Eklembacaklılar -> Araknitler) ve Kırkayak (Eklembacaklılar -> Çok ayaklılar) aynı şube içinde yer alırlar. Bu nedenle soru "hangisi aynı filumda yer almaz" şeklinde olduğu için bu seçenek doğru cevap olamaz. Ancak diğer seçeneklere baktığımızda: Kedi ve Yarasa (Omurgalılar -> Memeliler), Ahtapot ve İstiridye (Yumuşakçalar), Balina ve Yunus (Omurgalılar -> Memeliler), Kertenkele ve Timsah (Omurgalılar -> Sürüngenler) aynı filuma aitlerdir. Sorunun mantığı gereği, aynı filumda yer almayan çift soruluyorsa, bu seçeneklerin hepsi aynı filumda olduğu için soru hatalı görünebilir. Fakat genel bilgi olarak örümcek ve kırkayak *Eklembacaklılar* filumunda birlikte yer alırlar. Sorunun doğru cevabının olabilmesi için seçeneklerden birinin farklı filumlardan olması gerekir. Bu durumda soruya göre doğru cevap yoktur, ancak müfredat bilgisi açısından en yakın cevap, diğerlerine göre en uzak olan değildir. Bu bir yanlış anlaşılma olabilir. Lütfen soruyu kontrol ediniz. (Not: Bu açıklama, sorunun yapısındaki tutarsızlığı göstermek içindir. Pratikte böyle bir soru sorulmaz.)
Düzeltilmiş Cevap ve Çözüm (Sorunun Mantıklı Hale Getirilmiş Hali):
Ahtapot (Yumuşakçalar) ve İstiridye (Yumuşakçalar) aynı filumdadır. Kedi ve Yarasa (Memeliler), Balina ve Yunus (Memeliler), Kertenkele ve Timsah (Sürüngenler) aynı sınıftadır. Örümcek (Eklembacaklılar - Araknitler) ve Kırkayak (Eklembacaklılar - Çok ayaklılar) da aynı filumdadır. Bu nedenle verilen seçeneklerin hepsi aynı filum içinde çiftler oluşturur. Soru hatalıdır. Ancak müfredat dışı bir karşılaştırma yapılırsa, genellikle böyle sorularda "Örümcek - Kırkayak" farklı alt şubeleri temsil ettikleri için çeldirici olarak kullanılabilir, fakat teknik olarak ikisi de Eklembacaklılar filumundadır.