Taşınma (Erozyon)
Coğrafyada taşınma, bir dış kuvvet olan akarsular, rüzgarlar, buzullar ve dalgalar gibi etmenlerin, aşındırdıkları malzemeleri (toprak, kayaç, çakıl vb.) bulundukları yerden koparıp başka bir alana götürmesi sürecidir. Bu süreç, genel olarak erozyon olarak adlandırılan daha büyük bir sürecin ikinci aşamasıdır.
Taşınma Sürecinin Aşamaları
Taşınma, genellikle şu üç aşamalı bir süreç içinde ele alınır:
- Aşındırma: Kayaçların ve toprağın fiziksel ve kimyasal süreçlerle parçalanması ve bulunduğu yerden koparılması.
- Taşınma: Koparılan bu malzemelerin bir yerden başka bir yere hareket ettirilmesi. (Bu, bizim asıl konumuz)
- Biriktirme: Taşınan malzemelerin enerjisi azaldığında, belirli alanlarda yığılarak yeni yeryüzü şekilleri oluşturması.
Taşınmayı Gerçekleştiren Başlıca Etmenler
Taşınma, farklı dış kuvvetler tarafından gerçekleştirilir ve her biri farklı yeryüzü şekillerinin oluşumuna neden olur:
- Akarsular: En etkili taşıma ajanlarından biridir. Malzemeleri;
- Süspansiyon (Asılı) Taşınma: İnce mil ve kil gibi malzemeler suyun içinde asılı halde taşınır.
- Yüzey Sürüklenmesi (Saltasyon): Kum ve çakıl gibi daha iri malzemeler, akarsu yatağı boyunca zıplayarak ve yuvarlanarak taşınır.
- Çözünmüş Halde Taşınma: Suya karışan mineraller çözünmüş halde taşınır.
- Rüzgarlar: Kurak ve bitki örtüsünün zayıf olduğu bölgelerde etkilidir. Toz, kum ve hatta küçük çakılları taşıyabilir.
- Buzullar: Çok büyük kaya bloklarını dahi, eriyip hareket eden buz kütleleri ile birlikte sürükleyerek taşıyabilir. Bu, en güçlü taşıma yöntemlerinden biridir.
- Dalgalar ve Akıntılar: Kıyılarda, dalgaların aşındırdığı malzemeleri kıyı boyunca veya açığa doğru taşır.
Taşınmanın Önemi ve Sonuçları
- Verimli Toprakların Oluşumu: Taşınan malzemelerin birikmesiyle verimli alüvyal ovalar ve deltalar oluşur. Bu alanlar tarım için son derece elverişlidir.
- Yeryüzü Şekillerinin Değişimi: Taşınma süreci, vadilerin, kumulların, moren tepelerinin ve kıyı plajlarının oluşumunda doğrudan rol oynar.
- Doğal Denge: Yeryüzündeki madde döngüsünün önemli bir parçasıdır.
- Olumsuz Etkisi (Toprak Erozyonu): İnsan faaliyetleri (yanlış tarım, ormansızlaşma) nedeniyle hızlandığında, tarım topraklarının verimli üst katmanlarının kaybına yol açar ve bu ciddi bir çevre sorunudur.
Sonuç olarak, taşınma yeryüzünü sürekli olarak şekillendiren, hem yapıcı hem de yıkıcı etkileri olan doğal bir süreçtir.
