Coğrafyanın Konusu
Coğrafya, kelime anlamı "yerin betimlenmesi" olan, yeryüzünü inceleyen bir bilim dalıdır. Temel konusu, yeryüzündeki doğal ortamların ve bu ortamlarda gerçekleşen insan faaliyetlerinin dağılışı, birbirleriyle olan ilişkileri ve bu ilişkilerin neden-sonuçlarını incelemektir. Coğrafya sadece dağların, nehirlerin nerede olduğunu ezberletmez; onların neden orada olduğunu, insanları nasıl etkilediğini ve insanların onları nasıl değiştirdiğini araştırır.
Coğrafyanın Temel Prensipleri
Coğrafi çalışmalar dört temel prensip üzerine kuruludur:
- Dağılış (Yayılış) Prensibi: Olayların yeryüzündeki yayılışını inceler. Örneğin, "Türkiye'de zeytin ağaçları nerelerde yetişir?" sorusuna cevap arar.
- Karşılıklı İlgi (Bağlantı) Prensibi: Doğal olaylar ile beşeri olaylar arasındaki karşılıklı ilişkileri inceler. Örneğin, "Bir bölgenin dağlık olması, ulaşımı ve yerleşmeyi nasıl etkiler?" sorusunu sorar.
- Nedensellik (Sebep-Sonuç) Prensibi: Coğrafi olayların nedenlerini araştırır. Örneğin, "Bir bölge neden yağışlıdır?" veya "Neden deprem olur?" sorularına yanıt arar.
- Betimleme (Tarif) Prensibi: Coğrafi olayların ve sonuçlarının tanımlanması ve açıklanmasıdır. Araştırma sonuçlarını harita, grafik ve metinlerle ifade eder.
Coğrafyanın Bölümleri
Coğrafya, incelediği konulara göre iki ana bölüme ayrılır:
1. Genel Coğrafya
Yeryüzünün tamamında görülen, fiziki ve beşeri olayların genel prensiplerini ve kanunlarını ortaya koymaya çalışır. Kendi içinde ikiye ayrılır:
A) Fiziki Coğrafya
Yeryüzündeki doğal ortamı ve bu ortamı oluşturan unsurları inceler. Başlıca alt dalları şunlardır:
- Jeomorfoloji (Yerşekilleri Bilimi): Dağ, ova, plato, vadi gibi yerşekillerinin oluşumunu, dağılışını ve gelişimini inceler.
- Klimatoloji (İklim Bilimi): İklim elemanlarını (sıcaklık, basınç, rüzgar, nem, yağış) inceleyerek Dünya üzerindeki iklim tiplerini ve bunların dağılışını araştırır.
- Hidrografya (Sular Bilimi): Okyanuslar, denizler, göller ve akarsular gibi su kütlelerinin özelliklerini ve dağılışını inceler.
- Biyocoğrafya (Canlılar Coğrafyası): Bitki ve hayvan topluluklarının yeryüzündeki dağılışını ve bu dağılışı etkileyen faktörleri araştırır.
B) Beşeri ve Ekonomik Coğrafya
İnsan faaliyetlerini ve bu faaliyetlerin mekânla olan ilişkisini inceler. Başlıca alt dalları şunlardır:
- Nüfus Coğrafyası: Nüfusun yapısını, dağılışını, göçleri ve nüfus hareketlerini inceler.
- Yerleşme Coğrafyası: Kır ve kent yerleşmelerinin kuruluş yerlerini, özelliklerini ve dağılışını araştırır.
- Tarım Coğrafyası: Tarımsal faaliyetlerin türlerini, dağılışını ve bu dağılışı etkileyen faktörleri inceler.
- Sanayi Coğrafyası: Sanayi tesislerinin kuruluş yerlerini, ham madde kaynaklarını ve sanayinin dağılışını araştırır.
- Turizm Coğrafyası: Turizm faaliyetlerinin dağılışını ve turizmi etkileyen doğal ve beşeri faktörleri inceler.
- Ulaşım Coğrafyası: Ulaşım ağlarını, hatlarını ve ulaşımı etkileyen faktörleri konu edinir.
2. Yerel (Bölgesel) Coğrafya
Dünya'nın belirli bir bölgesini (kıta, ülke, bölge vb.) fiziki ve beşeri coğrafya özellikleriyle birlikte bir bütün olarak inceler. Örneğin, "Türkiye Coğrafyası", "Avrupa Coğrafyası" veya "Akdeniz Bölgesi Coğrafyası" bu kapsamdadır. Genel coğrafyanın ortaya koyduğu prensipleri belirli bir alana uygular.
Sonuç olarak, coğrafya sadece bir bilgi yığını değil; doğa ve insan arasındaki karmaşık ilişkileri anlamamızı sağlayan, disiplinler arası bir bilimdir. Bu nedenle hem fiziki bilimlerle (jeoloji, meteoroloji) hem de sosyal bilimlerle (tarih, sosyoloji) sıkı bir ilişki içindedir.
