# 🏛️ Cülus Bahşişi: Osmanlı Tahta Çıkma Geleneği
🎉 Tahta Çıkmanın "Bedeli": Cülus Bahşişi Nedir?
Cülus Bahşişi, Osmanlı İmparatorluğu'nda yeni padişahın tahta çıkması (cülus) münasebetiyle askerlere, devlet görevlilerine ve halka dağıtılan para, altın veya değerli eşyalardan oluşan bir “tahta çıkma ikramiyesi”dir. Kelime anlamı olarak "cülus" tahta oturma, "bahşiş" ise bağış veya hediye anlamına gelir.
Bu gelenek, yeni padişahın tahtını sağlamlaştırmak, asker ve bürokrasinin bağlılığını pekiştirmek ve sevincini halkla paylaşmak amacı taşırdı. Adeta bir “sadakat primi” işlevi görürdü.
👑 Tarihsel Kökeni ve Gelişimi
Cülus bahşişi geleneği tam olarak Osmanlı'ya özgü değildir; İslam devletlerinde ve daha önceki Türk-İslam devletlerinde de benzer uygulamalar görülmüştür. Ancak Osmanlı'da sistematik bir hal alması, özellikle 15. yüzyıldan itibaren başlar.
- 🪙 İlk Kayıtlar: Fatih Sultan Mehmet döneminde düzenli bir uygulama halini almaya başladığı düşünülür.
- 📈 Artış Trendi: Zaman içinde miktarı giderek arttı. Özellikle 17. yüzyıldan itibaren, tahta çıkan padişahlar için en büyük mali yüklerden biri haline geldi.
- 💸 Mali Kriz: III. Selim ve II. Mahmud gibi padişahlar, hazinenin darboğazda olduğu dönemlerde bile bu bahşişi ödemek zorunda kalmış, bu durum devlet hazinesini ciddi şekilde zorlamıştır.
💰 Bahşişi Kim Dağıtırdı? (Dağıtım Listesi)
Dağıtım, katı bir protokol ve hiyerarşi içinde yapılırdı. Öncelik sırası genellikle şöyleydi:
🎖️ 1. Askeri Sınıf (Kapıkulu Ocakları)
- Yeniçeriler: En yüksek miktarlar onlara verilirdi. Zira tahtın en önemli dayanağı ve potansiyel tehdidi onlardı.
- Cebeciler, Topçular, Sipahiler: Diğer kapıkulu ocakları da paylarını alırdı.
📜 2. İlmiye ve Kalemiye Sınıfı (Bürokrasi ve Ulema)
- Devlet adamları, katipler, müderrisler, kadılar.
👥 3. Saray Halkı ve Hizmetkârlar
- Enderun mensupları, harem ağaları, çeşitli saray görevlileri.
🎪 4. Halk (Belirli Durumlarda)
Büyük törenlerde veya özel durumlarda halka para saçılması (“para saçma”) şeklinde de bir nevi cülus bahşişi dağıtımı yapılırdı.
⚖️ Dağıtım Mekanizması ve Sonuçları
- 🪙 Kaynak: Bahşişin kaynağı Hazine-i Amire (Devlet Hazinesi) idi. Bazen hazine yetersiz kalırsa borç alınır veya özel vergiler toplanırdı.
- ⚠️ Tehlike: Bahşiş dağıtılmadan askerler padişaha biat etmez, hatta isyan çıkarabilirdi. Bu, padişahın otoritesini zayıflatan bir unsura dönüşmüştü.
- ✍️ Resmiyet: Dağıtım, "Cülus Bahşişi Defteri" adı verilen defterlere kaydedilir ve her bir alıcı imzasını atardı.
🔚 Geleneğin Sona Ermesi
Bu maliyeti yüksek ve zamanla zorunlu bir hak haline gelen gelenek, II. Mahmud döneminde 1826'da Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması (Vaka-i Hayriye) ile fiilen sona erdi. Yeni kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusuna maaşlı ve düzenli bir sistem getirildiği için, cülus bahşişi gibi ek ödemelere gerek kalmadı.
Böylece, Osmanlı siyasi ve mali tarihinde önemli bir yer tutan, padişahın gücünü hem gösteren hem de sınırlayan ilginç bir gelenek tarihe karıştı.
📚 Özetle:
- 🎁 Neydi? Tahta çıkma hediyesi/ikramiyesi.
- 🤴 Kim Dağıtırdı? Yeni padişah adına devlet hazinesi.
- 👥 Kime Dağıtılırdı? Öncelikle askerlere (Yeniçeriler), sonra bürokrasi ve saray halkına.
- 🛑 Ne Zaman Bitti? Yeniçeri Ocağı'nın kaldırıldığı 1826 yılında.
Cülus bahşişi, Osmanlı'da iktidarın meşruiyetinin parayla satın alınan bir boyutu olarak yorumlanabilir. Bu gelenek, devletin merkezi otoritesi ile askeri-sivil bürokrasi arasındaki güç dengelerini anlamak açısından tarihçilere önemli ipuçları verir.
