📚 Cümle Türleri (TYT)
Cümleler, yükleminin türüne, yerine, anlamına ve yapısına göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir. TYT Türkçe sınavında bu konu sıkça karşımıza çıkar. Şimdi bu sınıflandırmaları inceleyelim.
🗣️ 1. Yükleminin Türüne Göre Cümleler
Bu sınıflandırma, cümlenin yükleminin fiil mi yoksa isim soylu bir kelime mi olduğuna bakılarak yapılır.
- ✅ Fiil Cümlesi: Yüklemi fiil olan cümlelerdir.
➡️ Arkadaşlarımla sinemaya gittik.
- ✅ İsim Cümlesi: Yüklemi isim soylu bir kelime (isim, sıfat, zamir, zarf) olan ve ek-fiil alarak yüklem olmuş cümlelerdir.
➡️ Bu ev çok güzeldi.
📍 2. Yükleminin Yerine Göre Cümleler
Cümlenin yükleminin cümlenin neresinde bulunduğu ile ilgilidir.
- ✅ Kurallı (Düz) Cümle: Yüklemi sonda olan cümlelerdir. Türkçenin asıl cümle yapısı budur.
➡️ Yarın sınavımız var.
- ✅ Devrik Cümle: Yüklemi sonda olmayan cümlelerdir.
➡️ Geldi baharın müjdesi.
- ✅ Eksiltili Cümle: Yüklemi söylenmemiş cümlelerdir. Anlam, okuyucuya/telaffuza bırakılır.
➡️ Eve gidince... (Ne yapacaksın? söylenmemiş)
💭 3. Anlamına Göre Cümleler
Cümlenin ifade ettiği anlam ve duyguya göre yapılan sınıflandırmadır.
- ✅ Olumlu Cümle: İşin, oluşun veya durumun yapıldığını, olduğunu bildiren cümlelerdir.
➡️ Bu soruyu çözebildim.
- ✅ Olumsuz Cümle: İşin, oluşun veya durumun yapılmadığını, olmadığını bildiren cümlelerdir. Fiil cümlelerinde "-ma, -me" olumsuzluk eki; isim cümlelerinde "yok, değil, -sız" gibi kelimelerle yapılır.
➡️ Bu filmi beğenmedim. / Burada kimse yok.
- ✅ Soru Cümlesi: Bir bilgi edinmek veya kuşkuyu gidermek amacıyla soru anlamı taşıyan cümlelerdir.
➡️ Sınava hazır mısın?
- ✅ Ünlem Cümlesi: Korku, sevinç, şaşırma, heyecan gibi duyguları ifade eden cümlelerdir.
➡️ Aman, dikkat et!
- ✅ Emir Cümlesi: Bir işin, oluşun yapılmasını emredici bir şekilde bildiren cümlelerdir.
➡️ Hemen buraya gel!
- ✅ İstek Cümlesi: Bir dileği, isteği ifade eden cümlelerdir.
➡️ Keşke zamanında çalışsaydım.
- ✅ Gereklilik Cümlesi: Bir işin, oluşun yapılmasının gerekli olduğunu ifade eden cümlelerdir.
➡️ Bu kitabı mutlaka okumalısın.
- ✅ Koşul (Şart) Cümlesi: Bir işin, oluşun gerçekleşmesinin başka bir duruma bağlı olduğunu ifade eden cümlelerdir.
➡️ Erken gelirsen, birlikte çalışırız.
🏗️ 4. Yapısına Göre Cümleler
Bu sınıflandırma, cümlenin içinde kaç yargı (fiil veya ek-fiil) bulunduğuna göre yapılır.
- ✅ Basit Cümle: İçinde tek yargı bulunan cümlelerdir.
➡️ Yağmur yağdı.
- ✅ Birleşik Cümle: İçinde birden fazla yargı bulunan cümlelerdir.
- 💡 Girişik Birleşik Cümle: Yan cümleciği fiilimsi (-ma, -ış, -dık, -arak, -ınca vb.) olan cümleler.
➡️ Kitap okuyan çocuk, benim kardeşim. (Yan cümlecik: "Kitap okuyan")
- 💡 İç İçe Birleşik Cümle: Bir cümlenin, başka bir cümlenin içinde nesne olarak kullanılmasıyla oluşur. Genellikle "...diye" ile kurulur veya tırnak içinde gösterilir.
➡️ Annem, "Erken yat" dedi. (Asıl cümle: "Annem dedi", iç cümle: "Erken yat")
- 💡 Şartlı Birleşik Cümle: Temel cümlenin gerçekleşmesi bir koşula bağlı olan cümlelerdir.
➡️ Derslerine çalışırsan, sınavı kazanırsın. (Yan cümlecik: "Derslerine çalışırsan")
- 💡 Ki'li Birleşik Cümle: "ki" bağlacıyla birleştirilmiş iki cümleden oluşur.
➡️ Anladım ki her şey zamanla güzel olacak.
- ✅ Sıralı Cümle: Birden fazla yüklemi olan ve anlamca birbiriyle ilgili cümlelerin virgül veya noktalı virgülle bağlanmasıyla oluşur. Yüklemler ayrı cümlelere aittir.
➡️ Kapıyı açtı, içeri girdi. (Özneleri aynı olabilir)
- ✅ Bağlı Cümle: Birden fazla yüklemi olan ve "ama, fakat, ve, veya, çünkü" gibi bağlaçlarla birbirine bağlanan cümlelerdir.
➡️ Çok çalıştı ama istediği sonucu alamadı.
🎯 TYT'de Dikkat Edilmesi Gerekenler
- 📌 Bir cümle, aynı anda birden fazla özelliğe sahip olabilir. Örneğin: "Hemen buraya gel!" cümlesi; fiil cümlesi, kurallı cümle, olumlu cümle ve emir cümlesidir.
- 📌 Sorularda genellikle "Aşağıdakilerden hangisi yapısına göre birleşik cümledir?" veya "Aşağıdakilerden hangisi anlamına göre olumsuz bir cümledir?" gibi sorular sorulur. Cümlenin hangi açıdan sorulduğuna dikkat etmek gerekir.
- 📌 Fiilimsi bulunan her cümle, yapısına göre birleşik cümledir. Bu, TYT'de en çok karşılaşılan durumlardan biridir.
