Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı)
Dolaylı tümleç, cümlede yüklemin anlamını yer, yön ve bulunma bakımından tamamlayan ögedir. Yükleme sorulan "kime?, kimde?, kimden?, nereye?, nerede?, nereden?" sorularının cevabıdır.
Dolaylı Tümlecin Özellikleri
- Genellikle "-e, -de, -den" hal eklerini alarak oluşur. Bu nedenle bu ögeye yer tamlayıcısı da denir.
- Cümle içinde çoğunlukla zarf tümleci ve nesneden önce, özneden sonra gelir.
- Dolaylı tümleç olan sözcük, cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı daralır veya bozulur, ancak temel yargı (özne-yüklem ilişkisi) genellikle devam eder.
Dolaylı Tümleç Bulma Yöntemi
Bir cümlede dolaylı tümleci bulmak için yükleme aşağıdaki soruları sırayla sorarız:
- Özne bulunur: "Kim?" veya "Ne?"
- Nesne bulunur: "Neyi?", "Kimi?" (Belirtili Nesne) veya "Ne?" (Belirtisiz Nesne)
- Dolaylı Tümleç bulunur: "Kime?", "Kimde?", "Kimden?", "Nereye?", "Nerede?", "Nereden?"
Örneklerle Dolaylı Tümleç
Örnek 1: "Öğretmen tahtaya bir şekil çizdi."
- Yüklem: çizdi
- Kim çizdi? → Özne: Öğretmen
- Neyi çizdi? → Belirtili Nesne: bir şekil (-i hal eki yok ama anlamca belirtili)
- Nereye çizdi? → Dolaylı Tümleç: tahtaya (-e hal eki)
Örnek 2: "Dün akşam bütün ailede bir heyecan vardı."
- Yüklem: vardı
- Ne vardı? → Özne: bir heyecan
- Kimde vardı? → Dolaylı Tümleç: bütün ailede (-de hal eki)
Örnek 3: "Yarın erkenden Ankara'ya gideceğiz."
- Yüklem: gideceğiz
- Kim gidecek? → Özne: Biz (gizli özne)
- Nereye gideceğiz? → Dolaylı Tümleç: Ankara'ya (-e hal eki)
Örnek 4: "Çocuk babadan harçlık istedi."
- Yüklem: istedi
- Kim istedi? → Özne: Çocuk
- Neyi istedi? → Belirtisiz Nesne: harçlık
- Kimden istedi? → Dolaylı Tümleç: babadan (-den hal eki)
Önemli Uyarılar
- "-e, -de, -den" eklerini alan her sözcük dolaylı tümleç olmayabilir. Bu ekler, isim soylu sözcükleri yükleme bağlarsa dolaylı tümleç olur. Eylemsilere (fiilimsilere) gelirse zarf-fiil (bağ-fiil) oluşturur.
- Örneğin, "Koşarak yanıma geldi." cümlesinde "koşarak" sözcüğü "-arak" eki almıştır ve zarf görevindedir, dolaylı tümleç değildir.
- Dolaylı tümleç, cümlenin temel ögelerinden (özne, yüklem) biri değil, yardımcı ögedir.
