# Davranışçılık (Bihevyorizm) Nedir? 🧠
🔍 Davranışçılık: Psikolojide Devrim Yatan Bir Yaklaşım
Davranışçılık (Bihevyorizm), 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkan ve psikoloji biliminde köklü değişikliklere yol açan bir akımdır. Bu yaklaşım, psikolojinin sadece gözlemlenebilir ve ölçülebilir davranışlar üzerine odaklanması gerektiğini savunur. Davranışçılara göre, zihin gibi soyut kavramlar bilimsel olarak incelenemez; bu nedenle psikoloji sadece dışarıdan gözlemlenebilen davranışları incelemelidir.
🎯 Davranışçılığın Temel İlkeleri
- 📊 Gözlemlenebilirlik: Sadece dışarıdan gözlemlenebilen davranışlar bilimsel inceleme konusu olabilir
- ⚖️ Nedensellik: Her davranışın bir uyaranı (tetikleyicisi) vardır
- 🔄 Öğrenme: Davranışlar öğrenilir ve değiştirilebilir
- 🧪 Deneysellik: Tüm iddialar deneysel yöntemlerle test edilmelidir
👨🔬 Öncü İsimler ve Deneyleri
🐕 Ivan Pavlov - Klasik Koşullanma
Rus fizyolog Ivan Pavlov, köpekler üzerinde yaptığı sindirim deneyleri sırasında klasik koşullanmayı keşfetti. Köpekler, et görünce salya salgılarken, zamanla sadece zil sesi duyduklarında da salya salgılamaya başladılar. Burada:
- 🔔 Nötr Uyaran: Zil (başlangıçta tepki oluşturmayan)
- 🥩 Koşulsuz Uyaran: Et (doğal olarak tepki oluşturan)
- 💧 Koşulsuz Tepki: Salya (doğal refleks)
- 🔔 Koşullu Uyaran: Zil (öğrenilmiş tepki oluşturan)
- 💧 Koşullu Tepki: Zil sesine salya (öğrenilmiş tepki)
👶 John B. Watson - Küçük Albert Deneyi
Amerikalı psikolog John B. Watson, davranışçılığın kurucusu olarak kabul edilir. "Bana sağlıklı bir düzine bebek verin, size her birini istediğim meslekte bir uzman yapayım" sözüyle ünlenmiştir. Küçük Albert deneyinde, 9 aylık bir bebeği beyaz bir fareye karşı koşullandırmıştır:
- 🐭 Fare (nötr uyaran) yanında yüksek ses (koşulsuz uyaran) çıkarılmış
- 😰 Albert zamanla sadece fareyi görünce korkmaya başlamış
- 🧸 Bu korku diğer tüylü nesnelere de genellenmiş
🐀 B.F. Skinner - Edimsel Koşullanma
Skinner, davranışçılığı en ileri noktaya taşıyan isimdir. Edimsel koşullanma kavramını geliştirmiş ve "Skinner Kutusu" adı verilen deney düzeneklerini tasarlamıştır. Bu yaklaşımda:
- ✅ Pekiştirme: Davranışın tekrarlanma olasılığını artıran sonuçlar
- ❌ Ceza: Davranışın tekrarlanma olasılığını azaltan sonuçlar
- ➕ Olumlu Pekiştirme: Hoşa giden bir uyaran eklemek (ödül)
- ➖ Olumsuz Pekiştirme: Hoşa gitmeyen bir uyaranı çekmek (rahatlama)
💡 Davranışçılığın Uygulama Alanları
Davranışçı yaklaşım, birçok alanda etkili olmuştur:
- 🏫 Eğitim: Ödül sistemleri, programlı öğretim
- 🧠 Psikoterapi: Sistematik duyarsızlaştırma, token ekonomileri
- 🐕 Hayvan Eğitimi: Clicker eğitimi, ödül temelli metodlar
- 📺 Reklamcılık: Marka bağlılığı oluşturma teknikleri
- 👥 Örgüt Psikolojisi: Performans yönetimi sistemleri
⚖️ Davranışçılığın Eleştirileri ve Sınırlılıkları
Davranışçılık, psikolojiye bilimsel bir temel kazandırsa da bazı eleştirilere maruz kalmıştır:
- 🧠 Bilişsel süreçleri (düşünme, hatırlama, karar verme) göz ardı etmesi
- 🎭 İnsan davranışlarını mekanik ve basite indirgemesi
- 💭 İçsel motivasyon, yaratıcılık ve özgür irade gibi kavramları açıklamakta yetersiz kalması
- 👁️ Sadece gözlemlenebilir davranışlara odaklanarak psikolojinin kapsamını daraltması
🌟 Sonuç
Davranışçılık, psikoloji tarihinde önemli bir dönüm noktası oluşturmuş ve bilimsel yöntemi psikolojiye kazandırmıştır. Pavlov, Watson ve Skinner gibi öncülerin çalışmaları, öğrenme süreçlerini anlamamızda temel oluşturmuştur. Günümüzde saf haliyle pek kabul görmese de, davranışçı ilkeler modern psikolojinin birçok alanında etkisini sürdürmektedir. Davranışçı yaklaşım, bilişsel ve diğer psikolojik yaklaşımlarla birleştirilerek daha bütüncül bir insan anlayışına katkıda bulunmaya devam etmektedir.
