Dilek kipleri zaman anlamı taşır mı

Question

Hocam dilek kiplerini zamanla karıştırıyorum. Mesela "yazayım" veya "oku" derken bunların hangi zamanda olduğunu anlayamıyorum. Bazıları zaman bildirmediğini söylüyor ama emin olamadım.

Answer 1

Dilek Kiplerinin Zaman Anlamı

Dilek kipleri, Türkçede fiillere zaman değil, istek, dilek, gereklilik veya emir anlamı katan kiplerdir. Bu nedenle, genellikle kendi başlarına belirli bir zaman anlamı taşımazlar.

Ancak, cümlenin genel anlamı ve bağlamı içinde bir zaman ifadesiyle birlikte kullanılabilirler. Dilek kiplerinin zamanı, çoğunlukla cümledeki diğer kelimelerden (zaman zarfları gibi) veya fiilin geniş zaman çekiminden anlaşılır.

Dilek Kipi Türleri ve Zaman İlişkisi

• İstek Kipi (-a/-e): Bir istek veya arzu bildirir. Zaman, bağlamdan çıkar.

  Örnek: "Yarın sinemaya gidelim." (Gelecek zaman anlamı, "yarın" zarfından gelir.)

  Örnek: "Her akşam kitap okuyalım." (Geniş zaman anlamı taşır.)

• Dilek-Şart Kipi (-sa/-se): Bir koşul veya dilek bildirir. Zamanı genellikle cümlenin diğer kısmı belirler.

  Örnek: "Dün gelseydi onu görürdük." (Geçmiş zaman anlamı, "dün" zarfından gelir.)

  Örnek: "Zengin olsam dünyayı gezerim." (Geniş zaman anlamı taşır.)

• Gereklilik Kipi (-malı/-meli): Bir işin yapılmasının gerekli olduğunu bildirir. Zaman, çoğunlukla geniş zamandır, ancak bağlama göre değişebilir.

  Örnek: "Bu raporu yarın bitirmeliyim." (Gelecek zaman anlamı, "yarın" zarfından gelir.)

  Örnek: "Her gün spor yapmalısın." (Geniş zaman anlamı taşır.)

• Emir Kipi: Bir buyruk bildirir. Emir, genellikle konuşma anından sonrası için geçerlidir, bu nedenle gelecek zamanla ilişkilidir.

  Örnek: "Kapıyı hemen kapat!" (Şimdi veya çok yakın gelecek)

  Örnek: "Sabah erken kalk!" (Gelecek zaman anlamı, "sabah" zarfından gelir.)

Sonuç

Dilek kipleri, temel olarak bir fiile zaman değil, tavır (mod) kazandırır. Bu kiplerin zaman anlamı, cümledeki diğer unsurlardan (zaman zarfı, fiilin geniş zaman çekimi veya cümlenin diğer bölümü) elde edilir. Bu nedenle, dilek kipleri kendi başlarına net bir zaman ifade etmezler; zaman anlamı bağlama dayalıdır.