İnsanlık tarihini hem yapım hem de yıkım anlamında derinden etkilemiş bir buluş olan dinamit, tek bir isimle özdeşleşmiştir: Alfred Nobel. Ancak onun hikayesi, sadece bir patlayıcının icadından çok daha fazlasını, çelişkiler, pişmanlıklar ve kalıcı bir barış mirasını içerir.
Alfred Bernhard Nobel, 21 Ekim 1833'te İsveç'in Stockholm kentinde doğdu. Bir mühendis ve mucit olan babası Immanuel Nobel'in izinden giderek, kimya ve mühendislik alanlarında, özellikle patlayıcı maddeler üzerine çalıştı. Nobel ailesi, o dönemde inşaat ve madencilikte kullanılan ancak son derece tehlikeli olan nitrogliserin ile ilgileniyordu.
Nitrogliserin, güçlü ama dengesiz bir sıvı patlayıcıydı. Taşınması ve kullanımı sırasında öngörülemeyen patlamalar birçok can kaybına neden oluyordu. Hatta bu kazalardan biri, Alfred Nobel'in küçük kardeşi Emil'in de ölümüne yol açtı.
Nobel, bu soruna bir çözüm bulmak için yıllarca çalıştı. 1866'da, nitrogliserini emici ve inert (tepkimeye girmeyen) bir toprak türü olan kieselguhr ile karıştırmayı başardı. Sonuç, elle şekillendirilebilen, darbelere ve sürtünmeye karşı daha dayanıklı, ancak bir ateşleyici (kapsül) ile güvenle patlatılabilen bir maddeydi. Nobel, bu yeni buluşuna Yunanca "güç" anlamına gelen "dynamis" kelimesinden esinlenerek "Dinamit" adını verdi.
Alfred Nobel idealist bir yönü olan, edebiyata ve felsefeye ilgi duyan bir insandı. Ancak buluşlarının, özellikle savaşlarda sebep olduğu yıkım onu derinden üzüyordu. 1888'de yaşanan bir olay, bu iç hesaplaşmayı doruk noktasına çıkardı. Kardeşi Ludvig'in ölümü gazetelerde yanlışlıkla Alfred'in ölümü olarak yayınlandı. Haberde ona, "Ölüm Tüccarı" ve "Milyonlarını Öldürmenin Yeni Yollarını Bularak Kazanan Adam" gibi ağır ifadelerle yer verilmişti.
Bu olay, Nobel'in nasıl anılacağı konusunda büyük bir endişeye kapılmasına neden oldu. Mirasını, insanlığa fayda sağlayacak şekilde kullanmaya karar verdi.
27 Kasım 1895'te Alfred Nobel, vasiyetnamesini imzaladı. Servetinin büyük bir kısmının, her yıl insanlığa en büyük hizmeti yapan kişilere verilecek ödüller için kullanılmasını istedi. Vasiyetinde beş alanda ödül verilmesini şart koştu:
Ekonomi ödülü ise daha sonra, 1968'te İsveç Merkez Bankası'nın katkısıyla eklendi. Alfred Nobel, 10 Aralık 1896'da hayatını kaybetti. İronik bir şekilde, yıkımın sembolü olarak görülen bir icadın kazandırdığı servet, bugün dünyanın en prestijli bilim, edebiyat ve barış ödüllerini finanse ediyor.
Alfred Nobel'in hikayesi, bilimsel ilerlemenin ikili doğasının çarpıcı bir örneğidir. Onun icadı olan dinamit, modern dünyanın inşasında kritik bir rol oynarken, aynı zamanda savaşların yıkıcılığını artırdı. Ancak Nobel, bu ikilemin farkındaydı ve nihai mirasını, insanlığın yaratıcılığını, bilgeliğini ve barış içinde yaşama arzusunu ödüllendirmek üzere şekillendirdi. Bugün onun adı, dinamitten çok, insanlığın en yüce başarılarını temsil eden Nobel Ödülleri ile anılıyor.
