Dolar kuru, günlük hayatımızı doğrudan etkileyen, haber bültenlerinin vazgeçilmez konularından biri. Peki, bu rakamlar nasıl belirleniyor? Arkasında yatan dinamikler neler? Bu yazıda, dolar kurunun belirlenmesinde rol oynayan temel faktörleri anlaşılır bir şekilde açıklayacağız.
Döviz kuru, bir ülkenin parasının başka bir ülkenin parası karşısındaki değerini ifade eder. Örneğin, USD/TRY kuru, 1 Amerikan Doları'nın kaç Türk Lirası'na eşit olduğunu gösterir. Kurlar temelde iki şekilde belirlenir: Sabit Kur ve Esnek (Dalgalı) Kur.
Merkez bankasının, ulusal parasının değerini yabancı bir para (genellikle dolar veya euro) ya da bir para sepetine sabitlediği sistemdir. Kur, piyasa koşullarına göre değil, merkez bankasının müdahaleleriyle belirlenir.
Günümüzde birçok ülkenin (Türkiye dahil) kullandığı bu sistemde, döviz kuru arz ve talebe göre serbestçe belirlenir. Piyasadaki dolar alıcı ve satıcılarının etkileşimi, anlık kuru oluşturur. İşte bu sistemde kuru etkileyen başlıca faktörler:
Bir ülkenin merkez bankasının belirlediği faiz oranları, o ülkeye yabancı sermaye girişini doğrudan etkiler. Yüksek faiz, getirisi yüksek yatırım anlamına geldiğinden, o para birimine olan talebi artırır ve değerini yükseltir.
Enflasyon, paranın satın alma gücünü düşürür. Enflasyonun yüksek olduğu ülkenin para birimi, genellikle değer kaybeder. Çünkü yatırımcılar paralarının erimesini istemezler.
Siyasi belirsizlikler, seçimler, jeopolitik gerilimler veya ekonomik krizler, yatırımcı güvenini sarsar. Güven azaldığında, yatırımcılar riskli gördükleri para birimini satıp dolar gibi "güvenli liman" kabul edilen varlıklara yönelir. Bu da o ülkenin parasının değer kaybetmesine neden olur.
Bir ülkenin ithalatı ihracatından fazlaysa (cari açık), döviz çıkışı döviz girişinden fazla demektir. Bu durumda döviz (dolar) talebi artar ve dolar kuru yükselme eğilimine girer.
Döviz piyasaları, katılımcıların gelecek beklentileriyle şekillenir. "Dolar daha da yükselecek" beklentisi, insanları dolar almaya teşvik eder ve bu beklenti kendi kendini gerçekleştiren bir kehanete dönüşebilir. Ayrıca büyük yatırım fonlarının (spekülatif) hareketleri de kısa vadede kurda sert dalgalanmalara yol açabilir.
Türkiye'de 2001 yılından bu yana dalgalı kur rejimi uygulanmaktadır. Bu sistemde, dolar/TL kuru, İstanbul'da bulunan BİST Döviz Piyasası'nda (Foreign Exchange Market) bankalar, aracı kurumlar ve Merkez Bankası'nın da dahil olduğu piyasa katılımcılarının işlemleri sonucu belirlenir. TCMB, aşırı oynaklık durumunda piyasaya müdahale edebilir, ancak kuru sabit bir seviyede tutmak gibi bir hedefi yoktur.
Dolar kuru, yalnızca ekonomik göstergelerle değil, aynı zamanda politik gelişmeler, küresel trendler ve piyasa psikolojisi gibi karmaşık bir ağın içinde şekillenir. Kuru tek bir faktöre indirgemek mümkün değildir; tüm bu dinamiklerin birbirleriyle etkileşimi sonucu ortaya çıkar. Kur hareketlerini anlamak, hem bireysel finansal kararlar hem de ülke ekonomisini okumak için kritik bir anahtardır.
Not: Bu makale, dolar kurunun nasıl belirlendiğine dair genel bir çerçeve sunmakta olup, yatırım tavsiyesi niteliği taşımamaktadır.
