Dünya'nın coğrafyasını şekillendiren en önemli faktörlerden biri, gezegenimizin 23°27' lık eğik eksenidir. Bu eğim, mevsimlerin oluşumuna neden olurken, aynı zamanda Dünya yüzeyinde beş önemli enlemin belirlenmesini sağlamıştır: Yengeç ve Oğlak Dönenceleri ile Kuzey ve Güney Kutup Daireleri ve Ekvator.
Dünya, Güneş etrafındaki yörüngesinde dönerken ekseni tam dik değildir. Yaklaşık 23.5 derecelik bir açıyla eğik durur. Bu eğim olmasaydı, Güneş ışınları her zaman Ekvator'a dik gelir, mevsimler oluşmaz ve dönenceler ile kutup daireleri gibi özel enlemler bulunmazdı.
Dönenceler, Güneş ışınlarının yılda bir kez dik açıyla geldiği en üst (Kuzey Yarımküre'de Yengeç Dönencesi) ve en alt (Güney Yarımküre'de Oğlak Dönencesi) noktalardır.
Bu enlemler, eksen eğikliğinin derecesine eşit olan (ε = 23°27') enlemlerdir. Matematiksel olarak, dönencelerin enlemi, Dünya'nın eksen eğikliğine eşittir: \( \phi_{dönence} = \epsilon \).
Kutup daireleri, yıl içinde en az bir gün Güneş'in hiç batmadığı (24 saat gündüz) ve en az bir gün hiç doğmadığı (24 saat gece) bölgelerin sınırlarını belirler.
Kutup dairelerinin enlemi, eksen eğikliği kullanılarak hesaplanır: \( \phi_{kutup-dairesi} = 90° - \epsilon \). Yani \( 90° - 23°27' = 66°33' \) enlemine denk gelir.
Burada \( \epsilon \) Dünya'nın eksen eğikliğini (yaklaşık 23.5°) temsil eder.
Dönenceler ve kutup daireleri, Dünya'nın eksen eğikliğinin doğal bir sonucudur. Bu eğim olmasaydı, iklim kuşakları, mevsimler ve bu özel enlemler de var olmazdı. Bu nedenle, bu çizgiler yalnızca harita üzerinde soyut çizgiler değil, gezegenimizin dinamik iklim sisteminin temel taşlarıdır.
