# 🚀 Düzgün Hızlanan ve Düzgün Yavaşlayan Hareket - Fizik Ders Notu
📘 Hareket Türleri ve Temel Kavramlar
Fizikte, bir cismin konumunun zamanla değişmesine hareket denir. Hareketin en temel sınıflandırmalarından biri, hızın zamanla nasıl değiştiğine göre yapılır. Bu ders notunda, sabit ivmeli hareketin iki özel türü olan düzgün hızlanan hareket ve düzgün yavaşlayan hareket üzerinde duracağız.
⚡ Temel Tanımlar
- 🎯 Hız (v): Bir cismin birim zamandaki yer değiştirmesidir. Vektörel bir büyüklüktür.
- 📈 İvme (a): Bir cismin birim zamandaki hız değişimidir. Hızın değişim oranıdır. Vektörel bir büyüklüktür.
- ⏱️ Zaman (t): Hareketin süresi.
- 📍 Yol (x): Cismin hareketi boyunca aldığı toplam mesafe.
🚄 Düzgün Hızlanan Hareket
Bir cisim, hareketi boyunca sabit bir ivme ile hızlanıyorsa, bu harekete düzgün hızlanan hareket denir. Burada ivme (a) sabittir ve pozitif bir değerdir.
🔢 Düzgün Hızlanan Hareket Formülleri
- ✏️ Hız-Zaman İlişkisi: \( v = v_0 + a \cdot t \)
- 📏 Yer Değiştirme-Zaman İlişkisi: \( \Delta x = v_0 \cdot t + \frac{1}{2} a \cdot t^2 \)
- 🔗 Hız-Yer Değiştirme İlişkisi: \( v^2 = v_0^2 + 2 \cdot a \cdot \Delta x \)
Burada;
\( v_0 \): Başlangıç hızı (m/s)
\( v \): t süresi sonundaki hız (m/s)
\( a \): İvme (m/s²)
\( t \): Geçen süre (s)
\( \Delta x \): Yer değiştirme (m)
🎯 Örnek Senaryo:
Durgun halden harekete başlayan (\(v_0 = 0\)) bir araba, 3 m/s²'lik sabit bir ivmeyle 10 saniye boyunca hızlanıyor.
• 10. saniyedeki hızı: \( v = 0 + (3 \cdot 10) = 30 \, m/s \)
• 10 saniyede aldığı yol: \( \Delta x = 0 \cdot 10 + \frac{1}{2} \cdot 3 \cdot 10^2 = 150 \, m \)
🐢 Düzgün Yavaşlayan Hareket
Bir cisim, hareketi boyunca sabit bir ivme ile yavaşlıyorsa, bu harekete düzgün yavaşlayan hareket denir. Burada ivme (a) sabittir ancak negatif bir değerdir. Genellikle bu ivmeye yavaşlama ivmesi veya fren ivmesi denir.
🔢 Düzgün Yavaşlayan Hareket Formülleri
- ✏️ Hız-Zaman İlişkisi: \( v = v_0 - a \cdot t \) (Burada a büyüklük olarak alınır, işareti formülde "-" ile belirtilir.)
- 📏 Yer Değiştirme-Zaman İlişkisi: \( \Delta x = v_0 \cdot t - \frac{1}{2} a \cdot t^2 \)
- 🔗 Hız-Yer Değiştirme İlişkisi: \( v^2 = v_0^2 - 2 \cdot a \cdot \Delta x \)
🎯 Örnek Senaryo:
20 m/s hızla giden (\(v_0 = 20 \, m/s\)) bir araba, 4 m/s²'lik sabit bir ivmeyle fren yapıyor.
• Durma süresi: \( 0 = 20 - 4 \cdot t \) → \( t = 5 \, s \)
• Duruncaya kadar aldığı yol: \( \Delta x = 20 \cdot 5 - \frac{1}{2} \cdot 4 \cdot 5^2 = 100 - 50 = 50 \, m \)
📊 Hareket Grafiklerinin Karşılaştırılması
📈 Hız-Zaman (v-t) Grafikleri
- ✅ Düzgün Hızlanan Hareket: Grafik, orijinden veya bir \(v_0\) noktasından başlayan, pozitif eğimli bir doğru şeklindedir. Doğrunun altında kalan alan, alınan yolu verir.
- ⏬ Düzgün Yavaşlayan Hareket: Grafik, bir \(v_0\) noktasından başlayan, negatif eğimli (aşağı yönlü) bir doğru şeklindedir. Hız sıfıra kadar düşer.
🧮 İvme-Zaman (a-t) Grafikleri
- Her iki hareket türünde de ivme sabit olduğu için, grafik zaman eksenine paralel yatay bir doğru şeklindedir.
- Düzgün hızlanan hareket için doğru, pozitif değerler bölgesindedir.
- Düzgün yavaşlayan hareket için doğru, negatif değerler bölgesindedir.
🌍 Gerçek Hayattan Örnekler
- 🚀 Düzgün Hızlanan Hareket: Kalkış yapan bir uçak, yeşil ışık yandığında harekete başlayan araba, yukarı doğru atılan top (sadece yükselirken), raydan bırakılan roller coaster.
- 🛑 Düzgün Yavaşlayan Hareket: Kırmızı ışığa yaklaşırken fren yapan araba, inişe geçen bir paraşütçü (belirli bir hızdan sonra), bir rampadan yukarı doğru fırlatılan cisim.
💡 Önemli Uyarılar ve Püf Noktaları
- ⚠️ "Düzgün" ifadesi, ivmenin sabit olduğunu belirtir. Hız sabit değildir, düzgün olarak değişir.
- 🧭 Hareketin yönü (doğrusal, yatay, düşey) formülleri değiştirmez. Önemli olan ivme vektörünün hız vektörüyle aynı yönde (hızlanma) veya zıt yönde (yavaşlama) olmasıdır.
- 🔢 Problem çözerken büyüklüklerin birimlerine (m, s, m/s) dikkat edilmeli ve ivmenin işareti doğru konulmalıdır.
- 🎯 Düzgün yavaşlayan harekette, cisim durduktan sonra eğer ivme etkisi devam ederse (örneğin sürtünme), cisim ters yönde hızlanmaya başlayabilir. Bu, ayrı bir hareket bölümü olarak değerlendirilir.
Bu konu, hareketin temelini oluşturduğu için iyi kavranmalıdır. Bir sonraki konumuz olan "Serbest Düşme" ve "Atış Hareketleri", buradaki formüllerin özel uygulamaları olacaktır.
