# Eski Türkçe, Orta Türkçe, Kuzey-Doğu, Batı Türkçesi: Türk Dilinin Tarihsel Gelişimi
🌍 Türk Dilinin Tarihsel Seyri
Türk dili, kökeni milattan önceki dönemlere uzanan ve günümüzde 200 milyondan fazla insan tarafından konuşulan bir dil ailesidir. Türk dilinin tarihsel gelişimi genellikle dört ana dönemde incelenir: Eski Türkçe, Orta Türkçe, Kuzey-Doğu Türkçesi ve Batı Türkçesi. Bu yazıda, Türk dilinin bu tarihsel evrelerini detaylı bir şekilde ele alacağız.
📜 Eski Türkçe Dönemi (7.-13. Yüzyıllar)
Eski Türkçe dönemi, Türk dilinin yazılı olarak takip edilebildiği en eski dönemidir. Bu dönemin en önemli eserleri şunlardır:
- 👑 Orhun Yazıtları (8. yüzyıl): Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk adına dikilen bu anıtlar, Türk dilinin ilk yazılı belgeleri kabul edilir.
- 📖 Uygur Metinleri (9.-13. yüzyıllar): Budist ve Maniheist metinlerden oluşan bu eserler, Uygur Türkçesiyle yazılmıştır.
Eski Türkçe döneminin temel özellikleri:
- 🔤 Alfabe: Köktürk (runik) ve Uygur alfabeleri kullanılmıştır
- 🗣️ Ses Özellikleri: Ünlü uyumu kuralları belirgindir
- 📚 Söz Varlığı: Yabancı dillerden alıntılar oldukça sınırlıdır
🔄 Orta Türkçe Dönemi (13.-15. Yüzyıllar)
Orta Türkçe dönemi, Türk dilinin çeşitli lehçelere ayrılmaya başladığı geçiş dönemidir. Bu dönemde Karahanlı Türkçesi ve Harezm Türkçesi öne çıkar.
- 🌟 Karahanlı Türkçesi Eserleri: Kutadgu Bilig, Divân-ı Lügati't-Türk, Atabetü'l-Hakayık
- 🏛️ Harezm Türkçesi Eserleri: Muhabbetname, Nehcü'l-Feradis, Kısasü'l-Enbiya
Orta Türkçe döneminin önemli özellikleri:
- 🔄 Geçiş Dönemi: Eski Türkçe'den Yeni Türkçe'ye geçiş özellikleri görülür
- 🌍 Kültürel Etkileşim: Arapça ve Farsça sözcükler dilde yer almaya başlar
- 📖 İslami Etki: İslam kültürü ve terminolojisi Türkçeye girer
🧭 Kuzey-Doğu Türkçesi
Kuzey-Doğu Türkçesi, Türk dilinin doğu kolunu oluşturan ve günümüzde de varlığını sürdüren bir gruttur. Bu grup şu lehçeleri içerir:
- ❄️ Kıpçak Grubu: Kazakça, Kırgızca, Tatarca, Başkurtça, Karayımca
- 🏔️ Uygur Grubu: Özbekçe, Uygurca
- 🌲 Sibirya Grubu: Yakutça (Saha), Tuvaca, Hakasça
Kuzey-Doğu Türkçesi'nin temel özellikleri:
- 🗣️ Ses Değişmeleri: Eski Türkçedeki /d/ ve /t/ sesleri /z/ ve /s/'ye dönüşmüştür
- 📝 Yazı Dili: Çoğunlukla Kiril alfabesi kullanılır (Sovyet etkisi)
- 🌐 Coğrafi Yayılım: Orta Asya, Sibirya ve Doğu Avrupa'da konuşulur
🧭 Batı Türkçesi
Batı Türkçesi, Türk dilinin batı kolunu oluşturan ve Oğuz Türkçesi olarak da bilinen gruptur. Bu grup şu lehçeleri içerir:
- 🇹🇷 Türkiye Türkçesi: Türkiye, Balkanlar, Kıbrıs ve göçmen topluluklarda konuşulur
- 🇦🇿 Azerbaycan Türkçesi: Azerbaycan, İran ve çevre bölgelerde konuşulur
- 🇹🇲 Türkmen Türkçesi: Türkmenistan ve çevre bölgelerde konuşulur
- 🇬🇷 Gagavuz Türkçesi: Moldova ve Ukrayna'da konuşulur
Batı Türkçesi'nin temel özellikleri:
- 🗣️ Ses Değişmeleri: Eski Türkçedeki /d/ ve /t/ sesleri korunmuştur
- 📝 Yazı Dili: Latin alfabesi kullanılır
- 🌍 Coğrafi Yayılım: Anadolu, Balkanlar, Kafkaslar ve Orta Doğu'da konuşulur
📊 Karşılaştırmalı Tablo
Türk dilinin tarihsel dönemlerini ve kollarını daha iyi anlamak için aşağıdaki karşılaştırmalı tabloyu inceleyebilirsiniz:
- ⏳ Zaman: Eski Türkçe (7.-13. yy) → Orta Türkçe (13.-15. yy) → Kuzey-Doğu/Batı Türkçesi (15. yy-günümüz)
- 🧭 Coğrafya: Eski Türkçe (Orta Asya) → Orta Türkçe (Orta Asya) → Kuzey-Doğu Türkçesi (Orta Asya, Sibirya) / Batı Türkçesi (Anadolu, Balkanlar)
- 📚 Önemli Eserler: Orhun Yazıtları → Kutadgu Bilig → Dede Korkut, Yunus Emre Divanı
- 🔤 Alfabe: Köktürk, Uygur → Arap → Kiril (Kuzey-Doğu) / Latin (Batı)
🎯 Sonuç
Türk dili, binlerce yıllık tarihi boyunca çeşitli evrelerden geçerek günümüzdeki zengin lehçe ve şive çeşitliliğine ulaşmıştır. Eski Türkçe döneminde nispeten homojen bir yapıya sahip olan dil, zaman içinde coğrafi, siyasi ve kültürel faktörlerin etkisiyle Kuzey-Doğu ve Batı kollarına ayrılmıştır. Her bir dönem ve kol, kendine özgü ses, şekil ve söz varlığı özellikleri geliştirmiş olsa da, temel yapısal benzerliklerini korumuştur. Türk dilinin bu tarihsel gelişimi, hem dilbilimciler hem de kültür tarihçileri için zengin bir araştırma alanı oluşturmaktadır.
