Etken ve edilgen fiil arasındaki fark

Question

Etken fiillerde işi yapan belli, yani özne gerçek öznedir. Edilgen fiillerde ise işi yapan belli değildir veya söylenmemiştir, bu yüzden özne işi yapan değil, işten etkilenendir. Özellikle "-l" ve "-n" eklerini gördüğümde kafam karışıyor, hangisinin etken hangisinin edilgen olduğunu karıştırıyorum.

Answer 1

📚 Fiillerde Etkenlik ve Edilgenlik

Fiiller, işin kim tarafından yapıldığına göre etken ve edilgen olmak üzere ikiye ayrılır. Bu ayrımı anlamak için öncelikle özne kavramını iyi bilmek gerekir.

🎯 Etken Fiil

Etken fiillerde, cümlenin öznesi işi bizzat kendisi yapan, gerçekleştiren kişi veya varlıktır. Bu öznelere gerçek özne denir.

• ✅ Öğretmen konuyu etraflıca anlattı.
• ✅ Çocuklar bahçede top oynuyor.
• ✅ Yağmur bütün gece yağdı.

Bu cümlelerde "anlattı, oynuyor, yağdı" fiilleri etkendir çünkü özneler (öğretmen, çocuklar, yağmur) işi doğrudan kendileri yapmaktadır.

🎯 Edilgen Fiil

Edilgen fiillerde ise, özne işi yapan değil, yapılan işten etkilenen varlıktır. Bu tür öznelere sözde özne denir. Edilgen çatı, fiillere -ıl, -il, -ul, -ül ekleri getirilerek yapılır.

• ✅ Konu öğretmen tarafından etraflıca anlatıldı.
• ✅ Pencere, yağmurdan sonra açıldı.
• ✅ Yemek annem tarafından hazırlandı.

Bu cümlelerde "anlatıldı, açıldı, hazırlandı" fiilleri edilgendir. "Konu, pencere, yemek" özneleri, işi kendileri yapmamış, başkasının yaptığı işten etkilenmişlerdir. İşi yapanlar ise "öğretmen tarafından", "annem tarafından" gibi ifadelerle belirtilmiştir veya hiç belirtilmemiştir.

📌 Önemli Farklar

• 💡 Etken fiilde özne aktif (işi yapan), edilgen fiilde özne pasif (işten etkilenen) konumdadır.
• 💡 Etken fiillerde işi yapan bellidir ve genellikle öznedir. Edilgen fiillerde işi yapan belli olmayabilir veya "-tarafından" gibi bir edatla belirtilir.
• 💡 Bir fiilin edilgen olup olmadığını anlamak için "İşi kim yapıyor?" sorusunu sormak çok faydalıdır. Cevap öznenin kendisiyse fiil etken, başka biriyse fiil edilgendir.

✍️ Örnek Karşılaştırma

Aşağıdaki tabloda aynı anlama gelen etken ve edilgen cümleleri karşılaştırabilirsin:

• ➡️ Etken: Müdür bütün personeli topladı. (İşi yapan: Müdür / Özne: Müdür)
• ➡️ Edilgen: Bütün personel müdür tarafından toplandı. (İşi yapan: Müdür / Özne: Personel)