📘 Ettirgen Fiil Ekleri (-r, -t, -tır)
Ettirgen fiil ekleri, bir işin veya oluşun başkasına yaptırıldığını ifade etmek için kullanılan eklerdir. Yani, asıl işi yapan kişi, fiilde belirtilen eylemi doğrudan kendisi değil, bir başkasına yaptırır. Bu yapıya ettirgen çatı da denir.
🎯 Ettirgenlik Nedir?
Bir fiilin kök veya gövdesine bu ekler getirildiğinde, cümlenin anlamı "yaptırmak" anlamı kazanır. Örneğin, "yıka-" fiili "yıkat-" olur ve "yıkatmak" (başkasına yıkatmak) anlamını taşır.
🔍 Kullanılan Ekler ve Kurallar
Temel ettirgen fiil ekleri -r, -t, -tır'dır. Hangi ekin geleceği, fiilin yapısına bağlıdır ve belli bir kuralı tam olarak yoktur, bu yüzden fiiller ve onların ettirgen halleri zamanla öğrenilir.
- ✅ -r Eki: Genellikle ünlü ile biten fiillere gelir.
- oku- ➡️ oku-t (okutmak)
- ye- ➡️ ye-dir (yedirmek) (-r ekinin -dir şeklinde olduğuna dikkat edin)
- ✅ -t Eki: Genellikle ünsüz ile biten fiillere gelir.
- iç- ➡️ iç-ir (içirmek) (-r ekinin -ir şeklinde olduğuna dikkat edin)
- sil- ➡️ sil-dir (sildirmek)
- ✅ -tır Eki: Daha çok, -l veya -n ile biten fiillere gelir.
- bil- ➡️ bil-dir (bildirmek)
- gör- ➡️ gös-ter (göstermek) (Burada özel bir durum vardır, fiil değişime uğramıştır)
- yıka- ➡️ yıka-t (yıkatmak)
💡 Önemli Not: Bir fiilin ettirgen hali, aynı zamanda geçişlilik de kazandırır. Yani, nesne almayan (geçişsiz) bir fiil, ettirgen yapıldığında nesne alabilir hale gelebilir.
📝 Örnek Cümleler
- 🎭 "Anne, çocuğuna elbisesini yıkat-tı." (Yıkama işini çocuk yaptı, anne yaptırdı.)
- 📖 "Öğretmen, öğrencisine şiiri okut-tu." (Okuma işini öğrenci yaptı, öğretmen yaptırdı.)
- 🍎 "Doktor, hastaya ilacını içir-di." (İçme işini hasta yaptı, doktor yaptırdı.)
- ✂️ "Terzi, çırağına kumaşı kestir-di." (Kesme işini çırak yaptı, terzi yaptırdı.)
⚠️ Dikkat Edilmesi Gerekenler
- 📌 Bazı fiillerin ettirgen halleri, fiilin kökünden tahmin edilemeyebilir. Bunları ezberlemek gerekebilir.
- git- ➡️ götür- (götürmek)
- gel- ➡️ getir- (getirmek)
- 📌 Bir fiile bazen iki kez ettirgenlik eki getirilebilir. Bu, işin bir zincir halinde yaptırıldığını gösterir.
- yaz- ➡️ yaz-dır- (yazdırmak) ➡️ yaz-dır-t- (yazdırtmak)
- "Müdür, sekretere mektubu avukata yazdırt-tı."
