# 📘 DERS NOTU: Fiilde Çatı (8. Sınıf)
🎯 Fiilde Çatı Nedir?
Fiilde çatı, bir cümledeki yüklemin özne ve nesne ile olan ilişkisini inceleyen konudur. Yani fiilin cümlede "kim" ve "ne" ile nasıl bir bağ kurduğunu anlamamızı sağlar.
✨ Fiilde Çatının İki Temel Özelliği
Fiilde çatıyı incelerken iki ana başlığa bakarız:
1. 🧍 Özneye Göre Çatı
Yüklemin özne ile ilişkisidir. Dört gruba ayrılır:
🔹 Etken Fiil
- 📌 İşi yapan öznedir ve belliydir.
- 📌 Fiil "-l, -n" eklerini almaz.
- ✅ Örnek: "Çocuk topu attı." (Atma işini yapan "çocuk" öznesidir.)
🔹 Edilgen Fiil
- 📌 İşi yapan özne belli değildir veya cümlede yoktur.
- 📌 Fiil -l, -n eklerini alır.
- ✅ Örnek: "Pencere açıldı." (Açma işini kimin yaptığı belli değil.)
🔹 Dönüşlü Fiil
- 📌 İşi yapan özne, işten etkilenendir.
- 📌 Fiil -l, -n eklerini alır (edilgenle karıştırılır!).
- 📌 Özne işi kendisine yapar.
- ✅ Örnek: "Ayşe süslendi." (Süslenme işini Ayşe kendisine yaptı.)
🔹 İşteş Fiil
- 📌 İş, birden fazla kişi tarafından birlikte veya karşılıklı yapılır.
- 📌 Fiil -ş ekini alır.
- ✅ Örnek (Birlikte): "Kuşlar uçuştu."
- ✅ Örnek (Karşılıklı): "Onlar tartıştı."
2. 🎯 Nesneye Göre Çatı
Yüklemin nesne ile ilişkisidir. İki gruba ayrılır:
🔹 Geçişli Fiil
- 📌 Fiil, bir nesne alabilir.
- 📌 Sorduğumuz "neyi, kimi" sorularına cevap verir.
- ✅ Örnek: "Mert kitabı okudu." (Neyi okudu? → kitabı [nesne])
🔹 Geçişsiz Fiil
- 📌 Fiil, nesne almaz.
- 📌 "Neyi, kimi" sorularına cevap vermez.
- ✅ Örnek: "Kuşlar uçtu." (Neyi uçtu? Kimi uçtu? → Cevap yok.)
🔹 Oldurgan Fiil
- 📌 Aslında geçişsiz olan bir fiil, -r, -t, -dır ekleri alarak geçişli yapılır.
- ✅ Örnek: "Uyudu" (geçişsiz) → "Uyuttu" (geçişli/oldurgan).
🔹 Ettirgen Fiil
- 📌 Aslında geçişli olan bir fiil, -r, -t, -dır ekleri alarak işi başkasına yaptırma anlamı kazanır.
- ✅ Örnek: "İçti" (geçişli) → "İçirdi" (ettirgen).
📝 Önemli Uyarılar & Püf Noktaları
- ⚠️ Önce Özneye Göre Çatıya Bakılır! Önce fiilin etken/edilgen/dönüşlü/işteş olduğuna karar verilir.
- ⚠️ Sonra Nesneye Göre Çatıya Bakılır! Daha sonra fiilin geçişli/geçişsiz/oldurgan/ettirgen olup olmadığına bakılır.
- 🔎 Bir fiil hem etken hem de geçişli olabilir. Örneğin: "Yazdı".
- 🧠 Çatı özellikleri, fiilin yapım eki almış haliyle incelenir. "Okutmak" fiili gibi.
🧩 Örnek Çözümleme
Cümle: "Öğretmen, ödevleri öğrencilere yaptırdı."
- Özneye Göre: İşi yapan "öğretmen" (özne) belli. Fiil "-l, -n, -ş" eklerini almamış. → ETKEN
- Nesneye Göre: "Neyi yaptırdı?" → ödevleri (nesne var). "Yap-" fiili geçişlidir, "-tır" eki alarak başkasına yaptırma anlamı kazanmış. → ETTİRGEN
- Sonuç: Bu fiil Etken ve Ettirgen çatı özelliklerine sahiptir.
✅ Konuyu Anladık Mı? Mini Kontrol
Aşağıdaki cümlelerdeki fiillerin çatı özelliklerini bulmaya çalışalım:
- 1. "Ağaçtaki elmalar toplandı." (Cevap: Edilgen, Geçişli)
- 2. "Arkadaşlarımla parkta buluştuk." (Cevap: İşteş, Geçişsiz)
- 3. "Babası ona güzel bir hikaye okuttu." (Cevap: Etken, Ettirgen)
Fiilde çatı konusu, cümleleri daha derinlemesine anlamamızı sağlayan önemli bir dil bilgisi konusudur. Adım adım ve bol örnekle çalışırsanız çok kolay! 🚀
