Fiilde çatı TYT

Question

Fiilde çatı konusunu TYT'de çıkacak şekilde çalışıyorum ama bazı noktalar kafamı karıştırıyor. Özellikle ettirgen ve oldurgan çatıları birbirine karıştırıyorum. Bir de geçişli ve geçişsiz fiillerin nesne alıp almaması bazen sorularda zorluyor.

Answer 1

# Fiilde Çatı - TYT Türkçe Konu Anlatımı

📚 Fiilde Çatı Nedir?

Fiilde çatı, fiilin özne ve nesne ile olan ilişkisini inceleyen bir dilbilgisi konusudur. Fiillerin cümlede nasıl bir anlam ilişkisi kurduğunu anlamamızı sağlar. TYT Türkçe'de önemli bir konu olan fiilde çatıyı iki ana başlıkta inceleyebiliriz:

• 🎯 Özneye Göre Çatı (Etken, Edilgen, Dönüşlü, İşteş)
• 🎯 Nesneye Göre Çatı (Geçişli, Geçişsiz, Oldurgan, Ettirgen)

🔍 Özneye Göre Çatı

✅ 1. Etken Fiil

İşi yapan öznenin belli olduğu ve fiilin doğrudan özne tarafından gerçekleştirildiği fiillerdir.

• 📌 Örnek: "Ahmet kitabı okudu." → İşi yapan Ahmet'tir (özne bellidir)
• 📌 Örnek: "Kuşlar uçuyor." → İşi yapan kuşlardır (özne bellidir)

✅ 2. Edilgen Fiil

İşi yapan öznenin belli olmadığı, fiilin başkası tarafından yapıldığını gösteren fiillerdir. "-l, -n" ekleriyle oluşturulur.

• 📌 Örnek: "Pencere açıldı." → Kimin açtığı belli değil
• 📌 Örnek: "Cam kırıldı." → Kimin kırdığı belli değil
• 💡 Uyarı: Edilgen fiillerde sözde özne (gerçek özne değil) bulunur.

✅ 3. Dönüşlü Fiil

Öznenin yaptığı işten kendisinin etkilendiğini gösteren fiillerdir. "-l, -n" ekleriyle oluşturulur (edilgenle aynı ekler).

• 📌 Örnek: "Ayşe süslendi." → Ayşe hem işi yapan hem de işten etkilenen
• 📌 Örnek: "Çocuk yıkandı." → Çocuk hem yıkanan hem yıkayan
• 💡 Fark: Dönüşlü fiillerde işi yapan bellidir, edilgende ise belli değildir.

✅ 4. İşteş Fiil

İşin birden fazla özne tarafından birlikte veya karşılıklı yapıldığını gösteren fiillerdir. "-ş" ekiyle oluşturulur.

• 📌 Birlikte: "Kuşlar uçuştu." → Hep birlikte uçma
• 📌 Karşılıklı: "İki arkadaş görüştü." → Karşılıklı görüşme

🔍 Nesneye Göre Çatı

✅ 1. Geçişli Fiil

Nesne alabilen fiillerdir. "Ne, neyi, kimi" sorularına cevap verirler.

• 📌 Örnek: "Merve elmayı yedi." → Neyi yedi? → elmayı (nesne)
• 📌 Örnek: "Öğretmen öğrenciyi çağırdı." → Kimi çağırdı? → öğrenciyi (nesne)

✅ 2. Geçişsiz Fiil

Nesne alamayan fiillerdir.

• 📌 Örnek: "Bebek uyudu." → Ne uyudu? Neyi uyudu? Kimi uyudu? → Cevap yok
• 📌 Örnek: "Kuşlar uçtu." → Nesne alamaz

✅ 3. Oldurgan Fiil

Aslında geçişsiz olan bir fiilin "-t, -r, -dır" ekleriyle geçişli hale getirilmesidir.

• 📌 Örnek: "Bebek uyudu." (geçişsiz) → "Anne bebeği uyuttu." (oldurgan)
• 📌 Örnek: "Çocuk güldü." (geçişsiz) → "Palyaço çocuğu güldürdü." (oldurgan)

✅ 4. Ettirgen Fiil

Aslında geçişli olan bir fiilin "-t, -r, -dır" ekleriyle geçişlilik derecesinin artırılmasıdır. İşin başkasına yaptırıldığını gösterir.

• 📌 Örnek: "Ahmet yemeği yedi." (geçişli) → "Ahmet yemeği çocuğa yedirdi." (ettirgen)
• 📌 Örnek: "Öğrenci ödevi yazdı." (geçişli) → "Öğretmen ödevi öğrenciye yazdırdı." (ettirgen)

🎯 TYT'de Çıkabilecek Önemli Noktalar

• ⚠️ Uyarı: Bir fiil hem özneye göre hem de nesneye göre çatı özelliği taşıyabilir.
• ⚠️ Uyarı: Edilgen çatılı fiiller nesne almazlar.
• ⚠️ Uyarı: "-ş" eki her zaman işteşlik anlamı vermez: "şaştım" (işteş değil)
• 💡 İpucu: Çatı sorularını çözerken önce özneyi, sonra nesneyi bul, ardından fiili incele.

📝 Pratik Çözüm Yöntemi

1. Fiili bul
2. Özneye göre mi nesneye göre mi soruluyor?
3. Özneye göre ise: İşi yapan belli mi? İşten kim etkileniyor?
4. Nesneye göre ise: Fiil nesne alıyor mu? Geçişlilik artırılmış mı?
5. Seçenekleri ele

Fiilde çatı konusunu iyi öğrenmek için bol bol örnek cümle incelemesi yapmanız ve farklı çatı özelliklerini karşılaştırmanız önerilir. 🚀