🎭 Fiilimsiler (Eylemsiler) Nedir?
Fiilimsiler, fiil kök veya gövdelerinden türeyen, ancak fiillerin tüm özelliklerini taşımayan sözcüklerdir. Fiiller gibi hareket, oluş, durum bildirirler; ancak cümlede isim, sıfat veya zarf görevlerinde kullanılabilirler. Türkçede üç tür fiilimsi bulunur: isim-fiil (ad-eylem), sıfat-fiil (ortaç) ve zarf-fiil (ulaç).
📌 İsim-Fiil (Ad-Eylem)
İsim-fiiller, fiil kök veya gövdelerine getirilen "-ma, -me, -ış, -iş, -uş, -üş, -mak, -mek" ekleriyle türetilirler ve cümlede isim gibi kullanılırlar.
- 🚶♀️ Örnekler:
- 🍎 Gülmek sana çok yakışıyor. (Burada "gülmek" sözcüğü isim-fiildir ve özne görevindedir.)
- 📚 Okumak insanı geliştirir. (Burada "okumak" sözcüğü isim-fiildir ve özne görevindedir.)
- 🏊♀️ Yüzmek en sevdiğim spor. (Burada "yüzmek" sözcüğü isim-fiildir ve özne görevindedir.)
📌 Sıfat-Fiil (Ortaç)
Sıfat-fiiller, fiil kök veya gövdelerine getirilen "-an, -en, -ası, -esi, -maz, -mez, -ar, -er, -dık, -dik, -duk, -dük, -acak, -ecek, -mış, -miş, -muş, -müş" ekleriyle türetilirler ve cümlede sıfat görevinde kullanılırlar.
- 🏃♂️ Örnekler:
- 🏡 Koşan çocuklar gördüm. (Burada "koşan" sözcüğü sıfat-fiildir ve "çocuklar" ismini nitelendiriyor.)
- 🔥 Yanacak odun kalmadı. (Burada "yanacak" sözcüğü sıfat-fiildir ve "odun" ismini nitelendiriyor.)
- 🍂 Dökülmüş yapraklar her yeri kaplamıştı. (Burada "dökülmüş" sözcüğü sıfat-fiildir ve "yapraklar" ismini nitelendiriyor.)
📌 Zarf-Fiil (Ulaç)
Zarf-fiiller, fiil kök veya gövdelerine getirilen "-ken, -alı, -eli, -madan, -meden, -ınca, -ince, -unca, -ünce, -ıp, -ip, -up, -üp, -arak, -erek, -dıkça, -dikçe, -dukça, -dükçe, -casına, -cesine, -meksizin, -maksızın, -r… -maz, -r… -mez" ekleriyle türetilirler ve cümlede zarf görevinde kullanılırlar. Fiilin nasıl, ne zaman, neden yapıldığını belirtirler.
- 🚴♀️ Örnekler:
- 🌧️ Gülerek içeri girdi. (Burada "gülerek" sözcüğü zarf-fiildir ve fiilin nasıl yapıldığını belirtiyor.)
- 😴 Uyurken onu izledim. (Burada "uyurken" sözcüğü zarf-fiildir ve fiilin ne zaman yapıldığını belirtiyor.)
- 🚶♀️ Gelir gelmez sana haber vereceğim. (Burada "gelir gelmez" sözcüğü zarf-fiildir ve fiilin ne zaman yapılacağını belirtiyor.)
💡 Önemli Notlar
- ⚠️ Fiilimsiler, fiil anlamlarını korudukları için olumsuzluk eki alabilirler. Örneğin: "Gülmemek" (isim-fiil), "Koşmayan" (sıfat-fiil), "Gülmeden" (zarf-fiil).
- ⚠️ Bazı sözcükler fiilimsi eklerini aldıkları halde zamanla kalıplaşarak isimleşebilirler. Bu durumda fiilimsi özelliği taşımazlar. Örneğin: "Dondurma", "Danışma", "Görüş".
- ⚠️ Sıfat-fiiller, niteledikleri isim düşürüldüğünde adlaşmış sıfat-fiil olurlar. Örneğin: "Yaşlı adam" yerine "Yaşlı", "Okuyan öğrenci" yerine "Okuyan".
