# DERS NOTU: Girişik Birleşik Cümle (Fiilimsi Olan) Nedir?
📚 Konuya Genel Bakış
Bu ders notumuzda, girişik birleşik cümle kavramını, özellikle de fiilimsi (eylemsi) içeren türünü detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Bu konu, Türkçe dil bilgisi ve cümle tahlili açısından oldukça önemlidir.
🎯 Temel Tanım: Girişik Birleşik Cümle Nedir?
Girişik birleşik cümle, temel cümlenin yanında, bir yan cümleciğin bulunduğu cümle yapısıdır. Bu yan cümlecik, genellikle bir fiilimsi (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) ile kurulur. Yan cümlecik, temel cümlenin bir öğesi (özne, nesne, tümleç vb.) görevini üstlenir.
🔑 Anahtar Özellikler:
- ✅ En az iki yargı (bir temel, bir yan yargı) bulunur.
- ✅ Yan yargı, bir fiilimsi ile ifade edilir.
- ✅ Yan cümlecik, temel cümlenin bir parçasıdır ve ondan ayrılamaz.
- ✅ Cümle, tek bir yüklemle (temel cümlenin yüklemi) biter.
🧩 Fiilimsi Türlerine Göre Girişik Birleşik Cümle Örnekleri
1. 🏷️ İsim-Fiil (-ma, -ış, -mak) ile Kurulanlar
Yan cümlecik, isim-fiil eki almış bir fiille kurulur. Temel cümlede genellikle özne, nesne veya belirtili nesne görevindedir.
- "Onu burada görmek beni çok şaşırttı."
- Yan Cümlecik: Onu burada görmek (İsim-fiil: görmek) → Temel cümlenin öznesidir.
- Temel Cümle: "(Bu) beni çok şaşırttı."
2. 📝 Sıfat-Fiil (-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş) ile Kurulanlar
Yan cümlecik, sıfat-fiil eki almış bir fiille kurulur ve bir ismi niteler. Bu niteleme tamlaması, temel cümlenin bir öğesidir.
- "Yarın bitecek ödevleri henüz yapmadım."
- Yan Cümlecik: Yarın bitecek (ödevler) (Sıfat-fiil: bitecek) → "Ödevleri" ismini niteler. Tüm yapı (Yarın bitecek ödevler) temel cümlenin belirtili nesnesidir.
- Temel Cümle: "(Ben onları) henüz yapmadım."
3. ⏳ Zarf-Fiil (-ip, -erek, -meden, -ince, -dikçe, -ken, -eli, -diği zaman) ile Kurulanlar
Yan cümlecik, zarf-fiil eki almış bir fiille kurulur ve temel cümlenin yüklemini zarf tümleci olarak niteler (zaman, durum, şart bildirir).
- "Eve gelir gelmez, hemen yemeğe oturduk."
- Yan Cümlecik: Eve gelir gelmez (Zarf-fiil: gelir gelmez) → Temel cümlenin zarf tümlecidir (zaman bildirir).
- Temel Cümle: "(Biz) hemen yemeğe oturduk."
📊 Analiz Tablosu: Basit Cümle vs. Girişik Birleşik Cümle
Basit Cümle: "Çocuk, okuldan döndü." (Tek yüklem, tek yargı)
Girişik Birleşik Cümle: "Okuldan dönen çocuk, yemeğini yedi." (İki yargı: "okuldan dönen" [sıfat-fiil] + "yemeğini yedi")
⚠️ Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
- ❌ Her birleşik cümle girişik değildir. (Örn: Şartlı birleşik cümleler farklıdır.)
- ✅ Girişik birleşik cümleyi bulmak için cümledeki tüm fiilimsileri tespit edin.
- ✅ Yan cümleciğin, temel cümlede hangi öğenin parçası olduğunu belirleyin.
- 🔍 Cümleyi, yan cümleciği çıkararak test edin: Anlam bütünlüğü bozuluyor mu? Bozuluyorsa girişik birleşik cümledir.
🎓 Özet ve Sonuç
Girişik birleşik cümle, içinde fiilimsi bulunduran ve bu fiilimsinin oluşturduğu yan cümleciğin, temel cümlenin bir öğesi olduğu cümle yapısıdır. Cümle çözümlemelerinde ve anlam derinliği oluşturmada sıkça kullanılan bu yapı, Türkçenin zenginliğini gösteren önemli bir dil bilgisi konusudur. Konuyu iyi kavramak için bol bol örnek cümle incelemesi ve tahlili yapmanızı öneririm.
