Okyanusların ve denizlerin kıyı şeridinde, gelgitin (med-cezir) gücüyle şekillenen iki önemli ve birbiriyle bağlantılı kıyı tipi vardır: Haliç (Estuar) ve Watt Kıyıları. Bu dinamik alanlar, tatlı su ile tuzlu suyun buluştuğu, ekosistemlerin son derece zengin olduğu ve sürekli değişim halindeki büyüleyici coğrafi oluşumlardır.
Bu kıyı tiplerini anlamak için önce onları yaratan gücü tanımak gerekir: Gelgit. Ay'ın ve Güneş'in kütleçekim kuvvetlerinin Dünya üzerindeki sulara uyguladığı çekim etkisiyle, okyanus sularının günde iki kez kabarması (med) ve iki kez alçalması (cezir) olayıdır. Gelgit genliğinin (seviye farkının) yüksek olduğu yerlerde, bu sürekli hareket kıyıları derinden şekillendirir.
Haliç, bir nehrin denize veya okyanusa açıldığı, tatlı su ile tuzlu suyun karıştığı, huni şeklinde genişleyen bir kıyı ağzıdır. Gelgit olayı burada kritik bir rol oynar.
Watt kıyıları, gelgit olayının en dramatik şekilde gözlemlendiği, düşük gelgitte geniş çamur ve kum düzlüklerinin, yüksek gelgitte ise sular altında kalan alanların oluşturduğu bir kıyı tipidir. "Watt", "yürümek" anlamına gelen eski bir kelimeden türemiştir ve bu düzlüklerde yürünebileceğini ifade eder.
Bu iki kıyı tipi sıklıkla iç içe geçmiş durumdadır. Büyük bir haliç sisteminin denize açıldığı ağız kısmı veya önündeki sığ alanlar, geniş Watt düzlükleri halini alabilir. Örneğin, Elbe Nehri'nin Kuzey Denizi'ne açıldığı Hamburg bölgesi, hem haliç hem de geniş Watt alanlarını barındırır.
Bu benzersiz ekosistemler, iklim değişikliğine bağlı deniz seviyesi yükselmesi, kıyı yapılaşması, kirlilik ve aşırı avlanma gibi ciddi tehditler altındadır. Dünyada, özellikle Kuzey Denizi kıyılarındaki Watt alanları (Hollanda, Almanya, Danimarka) ve birçok önemli haliç, UNESCO Dünya Mirası veya ulusal park statüsüyle koruma altına alınmıştır.
Sonuç olarak, Haliç ve Watt kıyıları, gezegenimizin en üretken ve dinamik doğal sistemlerinden birini temsil eder. Gelgitin ritmiyle dans eden bu alanlar, yalnızca muazzam bir biyolojik çeşitliliğe ev sahipliği yapmakla kalmaz, aynı zamanda insanlık için de tarihsel, ekonomik ve ekolojik açıdan paha biçilmez bir değer taşır. 🌎
