Matematik ve bilim tarihinin en parlak isimlerinden biri olan Harezmi, sadece İslam dünyasının değil, tüm insanlığın bilimsel mirasına eşsiz katkılarda bulunmuş bir dâhidir. "Cebirin Babası" olarak anılması boşuna değildir. Onun çalışmaları olmasaydı, bugünkü matematik, astronomi ve coğrafya anlayışımız çok daha farklı olabilirdi. Bu yazıda, Harezmi'nin hayatını, eserlerini ve bilim dünyasına bıraktığı silinmez izleri keşfedeceğiz.
Tam adı Ebû Ca‘fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî olan bu büyük bilgin, 780 yılı civarında, bugünkü Özbekistan topraklarında yer alan Harezm bölgesinde doğdu. Abbasi Halifesi Mem'un döneminde (813-833) Bağdat'taki ünlü Beyt'ül Hikme (Bilgelik Evi) adlı bilim merkezinde çalıştı. Bu kurum, dönemin en önemli tercüme, araştırma ve eğitim merkeziydi. Harezmi, burada sadece bir bilim insanı değil, aynı zamanda bir kütüphaneci ve araştırmacı olarak görev yaptı. 850 yılı civarında vefat ettiği düşünülmektedir.
Bu eser, Harezmi'nin en ünlü çalışmasıdır ve "cebir" kelimesinin kaynağıdır. Kitapta:
Bu kitap, Latince'ye çevrilerek yüzyıllar boyunca Avrupa üniversitelerinde temel ders kitabı olarak okutuldu.
Harezmi, Hint sayı sistemini (1'den 9'a kadar rakamlar ve 0) İslam dünyasına tanıtan ve yaygınlaştıran kişidir. Eseri Latince'ye "Algoritmi de numero Indorum" (Hint Sayıları Üzerine El-Harezmi) adıyla çevrildi. Onun ismi, "algoritma" teriminin kökenini oluşturdu. Bugün kullandığımız onluk sayı sisteminin Batı'ya geçişindeki en kritik köprü oldu.
Harezmi, Yeryüzünün Görünümü adlı bir coğrafya kitabı yazdı. Bu eserde, Batlamyus'un coğrafya çalışmalarını düzeltip geliştirdi, şehirlerin koordinatlarını listeledi ve dünyanın çevresini hesaplamaya çalıştı. Ayrıca astronomi tabloları (Zic) hazırladı, güneş ve ay tutulmaları üzerine çalıştı.
Harezmi'nin çalışmaları, bilginin sınırları aşarak aktarılmasının en güzel örneklerinden biridir. Hint matematiğini alıp geliştirdi, sistematik hale getirdi ve eserleri Latince'ye çevrildikten sonra Avrupa'da Rönesans'ın bilimsel temellerinin atılmasına yardım etti.
Harezmi, sadece geçmişin büyük bir matematikçisi değil, aynı zamanda farklı kültürlerden beslenerek evrensel bilgi üretebilmenin ve bunu tüm insanlığın hizmetine sunmanın sembol isimlerinden biridir. Onun "Cebirin Babası" unvanı, bilime yaptığı kurucu katkının bir yansımasıdır. Bugün cebir problemleri çözerken veya bir algoritma yazarken, aslında onun 1200 yıl önce attığı temeller üzerinde yürüdüğümüzü unutmamalıyız.
