Haritalarda Yer Şekillerini Gösterme Yöntemleri
Haritalar, yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün kuşbakışı görünümünün belirli bir ölçek dahilinde düzleme aktarılmasıdır. Bu düzleme aktarım sırasında, engebeli arazi yapısını (dağ, tepe, vadi, plato vb.) göstermek için çeşitli yöntemler kullanılır. Bu yöntemler, yer şekillerinin yükseklik, eğim ve genel görünümü hakkında bilgi verir.
1. Renklendirme Yöntemi (İzohips Yöntemi ile Birlikte Kullanılır)
Bu yöntemde, farklı yükseklikler farklı renklerle gösterilir. Genellikle yeşil tonları alçak yerleri, sarı ve kahverengi tonları orta yükseklikteki yerleri, koyu kahverengi ve beyaz ise yüksek dağlık alanları temsil eder. Mavi renk ise su kütleleri (deniz, göl, nehir) için kullanılır.
- Avantajı: Yükselti basamaklarını çok net ve hızlı bir şekilde ayırt etmeyi sağlar.
- Dezavantajı: Eğim ve yer şeklinin detaylı profili hakkında yeterli bilgi vermez.
2. Gölgelendirme (Tarama) Yöntemi
Bu yöntemde, ışığın belirli bir açıdan (genellikle kuzeybatıdan) geldiği varsayılarak, yer şekillerinin ışık alan ve gölgede kalan yamaçları koyu-açık tonlarla gösterilir. Işık alan yamaçlar açık, gölgede kalan yamaçlar ise koyu renkte taranır.
- Avantajı: Haritaya üç boyutlu ve kabartılı bir görünüm kazandırır. Yer şekillerini gerçeğe yakın bir şekilde algılamamızı sağlar.
- Dezavantajı: Yükseltiyi tam olarak ölçmek mümkün değildir. Eğimin şiddetini anlamak için kullanışlıdır ancak rakım vermez.
3. Kabartma Yöntemi
Bu yöntemde, harita yüzeyi fiziksel olarak kabartılarak yer şekilleri üç boyutlu bir şekilde modellenir. Gerçek yükseltiler, ölçeğe uygun olarak küçültülerek gösterilir.
- Avantajı: En anlaşılır ve gerçekçi yöntemdir. Yer şekillerini birebir hissedebilir ve görebilirsiniz.
- Dezavantajı: Yapımı zor, maliyeti yüksek, taşınması saklanması zordur. Büyük alanlar için uygun değildir.
4. İzohips (Eş Yükselti Eğrisi) Yöntemi
Bu, yer şekillerini göstermek için kullanılan en bilimsel ve en yaygın yöntemdir. Aynı yükseklikteki noktaların birleştirilmesiyle oluşturulan kapalı eğrilere izohips denir.
İzohipslerin özellikleri şunlardır:
- İç içe geçmiş kapalı eğrilerdir.
- Birbirini kesmezler.
- Başlangıç yükseltisi genellikle 0 metre (deniz seviyesi) kabul edilir.
- Ardışık iki izohips çizgisi arasındaki yükselti farkına eküidistans (yükselti aralığı) denir ve haritanın tamamında aynıdır.
- İzohipslerin sık geçtiği yerlerde eğim fazla, seyrek geçtiği yerlerde eğim azdır.
İzohips haritalarından şu çıkarımlar yapılabilir:
- Tepe/Doruk: İzohipslerin daire şeklinde kapalı eğriler olduğu ve yükseltinin merkeze doğru arttığı yerler.
- Vadi: İzohipslerin "V" şeklinde girinti yaptığı yerler. "V" nin sivri ucu yüksekleri gösterir.
- Sırt: İzohipslerin "U" şeklinde çıkıntı yaptığı yerler. "U" nun açık ucu alçakları gösterir.
- Boyun/Geçit: Karşılıklı iki tepe arasında kalan, nispeten alçak ve düz alanlar.
- Çanak: İzohipslerin daire şeklinde kapalı eğriler olduğu ve yükseltinin merkeze doğru azaldığı yerler. Bu durum genellikle çizgilere yükselti değeri yazılarak belirtilir.
Sonuç olarak, haritalarda yer şekillerini göstermek için tek bir yöntem yeterli olmayabilir. Günümüzde özellikle renklendirme ve gölgelendirme yöntemleri, izohipslerle birlikte kullanılarak hem yükselti hem de arazi formu hakkında daha anlaşılır ve zengin bilgiler sunan haritalar üretilmektedir.
