# 🏛️ I. Meşrutiyet ve II. Meşrutiyet: Tarihi Süreç ve Temel Farklar
Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde, devleti modernleştirmek ve dağılma sürecini durdurmak amacıyla ilan edilen I. ve II. Meşrutiyet, anayasal monarşiye geçişin iki önemli deneyimiydi. Her ikisi de "Meşrutiyet" adını taşısa da, aralarında dönemsel koşullar, aktörler, siyasi içerik ve sonuçlar bakımından önemli farklar bulunmaktadır. Bu yazıda, bu iki kritik dönemi karşılaştırarak temel farklılıklarını ele alacağız.
📜 Tarihsel Arka Plan ve İlan Koşulları
⚜️ I. Meşrutiyet (1876)
- 🎭 Öncü Güç: Genç Osmanlılar (Jön Türkler) fikirsel baskı oluşturdu, ancak asıl ilan Sultan II. Abdülhamid tarafından gerçekleştirildi.
- 🔥 Ortam: İmparatorluk büyük bir bunalım içindeydi: Balkan isyanları, Rus tehdidi, mali iflas ve Avrupa devletlerinin baskısı.
- 🎯 Amaç: Dağılmayı önlemek, Osmanlıcılık fikriyle halkları bir arada tutmak ve Avrupa'nın iç işlerine müdahalesini engellemek.
- 📅 Süre: Çok kısa ömürlü oldu (13 Şubat 1878'e kadar, yaklaşık 2 yıl).
🔄 II. Meşrutiyet (1908)
- 🎭 Öncü Güç: İttihat ve Terakki Cemiyeti örgütlü bir şekilde baskı kurdu ve ayaklanmalar sonucu Sultan II. Abdülhamid'i meşrutiyeti yeniden ilan etmeye zorladı.
- 🔥 Ortam: Mutlakiyet rejimine karşı hoşnutsuzluk, ordunun ve aydınların muhalefeti, Makedonya'daki askeri ayaklanmalar.
- 🎯 Amaç: İstibdat (baskı) dönemine son vermek, anayasal ve parlamenter sisteme geri dönmek, ülkeyi modernleştirmek.
- 📅 Süre: 1908'den Osmanlı'nın sonuna kadar (fiilen 1922) sürdü, ancak 1913'ten sonra İttihat ve Terakki'nin baskın yönetimi altında.
⚖️ Temel Farklar Tablosu
📋 Anayasa ve Parlamento
- I. Meşrutiyet: İlk anayasa olan Kanun-ı Esasi 1876'da ilan edildi. Padişahın geniş yetkileri vardı (meclisi feshetme, sürgün yetkisi). Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayan'dan oluşuyordu.
- II. Meşrutiyet: Aynı Kanun-ı Esasi yürürlüğe kondu, ancak 1909 değişiklikleriyle padişahın yetkileri kısıtlandı, hükümet meclise karşı sorumlu hale getirildi. Parlamento daha etkin bir rol oynadı.
👑 Padişah ve Yönetim Anlayışı
- I. Meşrutiyet: II. Abdülhamid, meşrutiyeti bir "lütuf" olarak ilan etti ve kontrolü elinde tutmak istedi. Meclisin dağıtılması yetkisini kullandı.
- II. Meşrutiyet: II. Abdülhamid tahtta kalsa da, yetkileri sembolik düzeye indirgendi. Asıl güç, İttihat ve Terakki Cemiyeti ve onun kontrolündeki mecliste oldu.
🌍 Siyasi ve Fikri Arka Plan
- I. Meşrutiyet: Fikir babası Osmanlıcılık idi. Tüm unsurları eşit vatandaşlık temelinde birleştirmek amaçlanıyordu.
- II. Meşrutiyet: Osmanlıcılık fikri zayıflamış, yerini Türkçülük (Milliyetçilik) ve diğer akımlar almaya başlamıştı. Siyasi çoğulculuk daha belirgindi (başta).
⏳ Süreç ve Sonuçlar
- I. Meşrutiyet: 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) bahane gösterilerek meclis kapatıldı ve 30 yıllık istibdat dönemi başladı.
- II. Meşrutiyet: 31 Mart Vakası (1909) gibi bir gerici ayaklanma yaşandı, bastırıldı ve Sultan II. Abdülhamid tahttan indirildi. Süreklilik kazandı ancak Balkan Savaşları, I. Dünya Savaşı gibi büyük trajedilerle ve nihayetinde imparatorluğun dağılışıyla sonuçlandı.
🔍 Özet ve Miras
I. Meşrutiyet, tepeden inme, kısa ömürlü ve padişah kontrolünde bir anayasal deneyimken; II. Meşrutiyet, aşağıdan yukarıya bir hareketin zorlamasıyla gelmiş, görece daha uzun sürmüş ve siyasi iktidarın padişahtan seçilmiş meclise/bürokrasiye kaydığı bir dönemdir. Her iki deneyim de Türk siyasi tarihinde anayasal parlamenter sistem arayışının kilometre taşlarıdır ve Cumhuriyet'in kuruluş fikri alt yapısını hazırlamıştır. II. Meşrutiyet, özellikle siyasi partilerin, basın özgürlüğünün (ilk dönem) ve çok sesliliğin tecrübe edildiği bir laboratuvar işlevi görmüştür.
