📚 İsim-Fiil (Ad-Eylem) Ekleri: -ma, -ış, -mak
Merhaba! Bu ders notumuzda, fiillerden isim türeten ve cümlede isim görevi yapan isim-fiil eklerini detaylıca öğreneceğiz. Bu ekleri doğru tespit edebilmek, cümle çözümlemesi ve anlam kavrama için çok önemlidir. Hazırsanız başlayalım! ✨
🎯 İsim-Fiil Nedir?
Fiil kök veya gövdelerine gelerek onları isim yapan eklerdir. Bu ekleri alan sözcükler, artık bir eylem değil, bir varlık, kavram veya nesne adıdır. Cümlede isim gibi kullanılırlar (özne, nesne, tümleç olurlar).
🔍 Üç Temel İsim-Fiil Eki ve Özellikleri
İsim-fiil yapan üç temel ek vardır: -mA, -Iş, -mAk. Bu eklerin yazımı ve kullanımına dikkat etmek gerekir.
1. 🧩 "-mA / -mE" Eki
- Kullanımı: Fiil kök/gövdesine + ma/me şeklinde eklenir.
- Uyarı: Bu ek, olumsuzluk eki "-ma/-me" ile karıştırılmamalıdır! İsim-fiil eki olan "-mA", fiili isim yapar. Olumsuzluk eki ise fiilin anlamını olumsuz yapar.
- 📌 Örnekler:
- Yürüme sağlık için çok faydalıdır. (Burada "yürüme" bir eylem adı, yani isimdir. Özne görevindedir.)
- Onun gülmesi herkesi etkiler. (İsim-fiil, "-si" iyelik eki almıştır.)
- Bu okuma yöntemi daha hızlı. (İsim-fiil, "bu" sıfatıyla nitelenmiştir.)
- Karıştırma Örneği: "Lütfen beni bekleme." (Buradaki "-me" olumsuzluk ekidir, fiilin yapılmayacağını belirtir. İsim-fiil değildir.)
2. 🧩 "-Iş / -iş / -uş / -üş" Eki
- Kullanımı: Fiil kök/gövdesine + ış/iş/uş/üş şeklinde eklenir. Çoğunlukla karşılıklı veya birlikte yapılan eylemlerin adı olur.
- 📌 Örnekler:
- Takımın oyunuşu mükemmeldi. (Birlikte yapma anlamı var.)
- İki eski dostun karşılaşması (Burada "-ma" eki var, dikkat!) duygusal anlar yaşattı.
- Bu anlaşma tarihe geçti. (Fiil: anla- + isim-fiil eki: -ma = anlaşma)
- Çocukların gülüşü neşe saçıyordu.
3. 🧩 "-mAk" Eki
- Kullanımı: Fiil kök/gövdesine + mak/mek şeklinde eklenir. Mastar ekidir ve fiilin adıdır.
- Uyarı: Bu ek, bazen cümlede zarf görevinde de kullanılabilir (ama yine isim-fiil olarak adlandırılır).
- 📌 Örnekler:
- Erken kalkmak bir alışkanlıktır. (Özne)
- Amacım başarılı olmaktır. (Belirtisiz nesne)
- Oraya gitmek için çok uğraştı. (Edat tümleci)
- Zarf Görevinde: "Şarkı söyleyerek eve geldi." yerine "Şarkı söylemek için eve geldi." (Amaç anlamı, zarf tümleci)
⚠️ Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Noktalar
- Kalıcı İsimler: Bazı sözcükler artık tamamen bir varlık adı olmuştur ve isim-fiil özelliğini kaybetmiştir.
- Örnek: çakmak, dondurma, kavurma, başlama vuruşu, dolma kalem... (Bunlar somut nesne adlarıdır.)
- Sıfat-Fiil ve Zarf-Fiil ile Karıştırmayın! İsim-fiiller isim gibi, sıfat-fiiller sıfat gibi, zarf-fiiller ise zarf gibi kullanılır.
- İsim-Fiil: Gelişin bizi sevindirdi. (Geliş = Özne, isim)
- Sıfat-Fiil: Gelen misafiri ağırladık. (Gelen = Sıfat, misafiri niteliyor)
- Zarf-Fiil: Gelince beni ara. (Gelince = Zarf, zaman bildiriyor)
- Ekler Üzerine Ek Gelebilir: İsim-fiil eklerine çekim ekleri (iyelik, hal ekleri) gelebilir.
- "Yazmayı bitirdim." ( -ma [isim-fiil] + -yı [belirtme hali eki] )
- "Gülüşün çok güzel." ( -üş [isim-fiil] + -ün [2. tekil iyelik eki] )
✅ Pratik İpucu & Alıştırma Fikri
Bir sözcüğün isim-fiil olup olmadığını anlamak için basit bir test yapabilirsiniz: Sözcüğün başına "bu" zamirini getirin. Getirebiliyorsanız ve anlam bozulmuyorsa, o sözcük isimleşmiştir.
Örnek: "Okuma" → "Bu okuma çok hızlı." (OLUR) ➡️ İsim-Fiil.
"Bekleme" (olumsuzluk) → "Bu bekleme?" (OLMAZ, anlamsız) ➡️ İsim-Fiil değil, olumsuz fiil.
🧠 Mini Değerlendirme Soruları
- Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerdeki isim-fiil eklerini bulunuz.
a) Onun çalışması takdire şayandı.
b) Görmek inanmaktır.
c) Eski bir dansış videosu buldum.
- "Yazma" sözcüğünü iki farklı cümlede, biri isim-fiil diğeri olumsuz fiil olacak şekilde kullanınız.
Bu ders notu, isim-fiil eklerini temel düzeyde anlamanıza yardımcı olmak için hazırlanmıştır. Konuyu pekiştirmek için bol bol örnek cümle yazmanızı ve incelemenizi tavsiye ederim. Bir sonraki konumuz "Sıfat-Fiiller" olacak. Görüşmek üzere! 👨🏫📖
