Islahat Fermanı, Osmanlı İmparatorluğu'nda Sultan Abdülmecid döneminde ilan edilmiştir.
İlan Tarihi ve Bağlamı
Ferman, 18 Şubat 1856 tarihinde, Paris'te toplanan bir kongrenin arifesinde okunmuş ve yayımlanmıştır. Osmanlı Devleti, Kırım Savaşı'nda Rusya'ya karşı İngiltere ve Fransa'nın yanında yer almıştı. Savaş sonrasında toplanan Paris Kongresi'nde, Osmanlı'nın toprak bütünlüğünün korunması ve Avrupa devletler ailesine dahil edilmesi gündemdeydi.
Islahat Fermanı'nın ilan edilmesinin temel sebepleri şunlardır:
- Batılı devletlerin, özellikle İngiltere ve Fransa'nın, Osmanlı'daki Hristiyan tebaanın haklarını genişletmesi için yaptığı baskılar.
- Osmanlı Devleti'nin, Kongre'de Avrupa devletler sistemi içinde kabul görmek ve destek almak istemesi.
- 1839'da ilan edilen Tanzimat Fermanı ile başlayan modernleşme ve reform sürecini daha ileri bir aşamaya taşıma arzusu.
Önemli Maddeleri
Ferman, öncelikle Müslüman olmayan tebaanın (gayrimüslimlerin) haklarını genişletmeye odaklanmıştır. Bazı önemli maddeleri şunlardır:
- Din ve Vicdan Özgürlüğü: Gayrimüslimlere tam bir din özgürlüğü tanındı, kiliselerini tamir etme ve yeniden inşa etme hakkı verildi.
- Eşitlik: Gayrimüslimlerin devlet memuru olabilmeleri, askeri ve sivil okullara kabul edilmeleri öngörüldü.
- Yargı: Gayrimüslimlerin de karma mahkemelerde (Müslüman ve gayrimüslim hakimlerin bulunduğu) yargılanma hakkı getirildi.
- Vergi: Cizye vergisi kaldırıldı ve bunun yerine bedelli askerlik sistemi getirildi.
Sonuçları
- Ferman, Osmanlı'nın iç işlerine yabancı müdahalesinin önünü açtı. Çünkü Batılı devletlere, ferman hükümlerinin uygulanıp uygulanmadığını denetleme hakkı verildi.
- Müslüman tebaa arasında hoşnutsuzluğa yol açtı. Geleneksel olarak devlette ayrıcalıklı konumda olan Müslümanlar, gayrimüslimlerle eşit duruma gelmekten rahatsız oldu.
- Islahat Fermanı, Tanzimat Fermanı'nın devamı niteliğinde olsa da, daha çok dış baskıların ürünü olarak görüldüğü için etkisi ve meşruiyeti sınırlı kaldı.
