Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren yazılı bir anayasası olmasa da, devlet geleneğini ve yönetim ilkelerini belirleyen önemli metinler vardı. Bunların en meşhuru, Fatih Sultan Mehmet döneminde derlenip yazıya geçirilen “Kanunname-i Âl-i Osman” yani Osmanlı Hanedanı Kanunu'dur. Bu belge, özellikle taht kavgalarını önlemek amacıyla getirdiği “kardeş katli” maddesiyle tarihte derin iz bırakmıştır.
Kanunname, Fatih Sultan Mehmet tarafından hazırlatılmıştır. Amacı, devletin bekasını ve merkezi otoritenin sürekliliğini sağlamaktı. Osmanlı’da tahtın babadan oğula geçmesi kesin bir kural değildi; şehzadeler arasında mücadele yaşanırdı. Fatih, kendi tahta çıkış sürecinde yaşadığı ve tarihte “Fetret Devri” olarak bilinen uzun iç savaş dönemlerinin bir daha yaşanmaması için bu kuralları yazılı hale getirdi.
Kanunname’nin en tartışmalı hükmü, tahta çıkan padişahın, devletin düzeni (Nizam-ı Âlem) için kardeşlerini öldürtebileceğine dair maddedir. Bu, keyfi bir şiddet eylemi değil, devlet siyaseti (raison d'état) gereği alınmış bir önlem olarak görülürdü.
Bu uygulama, günümüz etik ve hukuk anlayışıyla kesinlikle bağdaşmaz. Ancak tarihi değerlendirirken, dönemin koşulları ve siyaset anlayışı içinde ele alınmalıdır. Orta Çağ ve Erken Modern Dönem monarşilerinde taht kavgaları sık görülür ve Osmanlı, bunu bir “kanun” haline getirerek sistematikleştirmiş, neredeyse bir “devlet geleneği” statüsüne yükseltmiştir. Amacı, hanedanın değil, devletin sürekliliğini garanti altına almaktı.
Sonuç olarak, Kanunname-i Âl-i Osman, Osmanlı devlet felsefesinin ve taht veraset sisteminin sert gerçeklerini yansıtan temel bir belgedir. “Kardeş katli” maddesi ise, bir devletin bekası uğruna hanedan içinde ne tür radikal önlemler alınabileceğinin çarpıcı ve tartışmalı bir örneğidir.
