📜 Kapitülasyonlar Nedir?
Kapitülasyonlar, bir ülkenin başka bir ülkeye veya o ülkenin vatandaşlarına tanıdığı ticari, hukuki ve ekonomik ayrıcalıklar bütünüdür. Bu ayrıcalıklar genellikle gümrük vergilerinden muafiyet, kendi hukuk kurallarını uygulama hakkı ve ticaret serbestisi gibi konuları kapsardı.
🎯 Osmanlı Devleti'nde Kapitülasyonlar
Osmanlı İmparatorluğu'nda kapitülasyonlar, özellikle yabancı tüccarlara tanınan haklar olarak karşımıza çıkar. İlk kapitülasyonlar, ticareti canlandırmak ve siyasi ilişkileri güçlendirmek amacıyla verilmiştir.
- 🟢 İlk Kapitülasyon: Fatih Sultan Mehmet döneminde Venediklilere ticari ayrıcalıklar tanınmıştır.
- 🟢 En Kapsamlısı: 1535 yılında Kanuni Sultan Süleyman, Fransa'ya kapsamlı kapitülasyonlar vermiştir.
- 🟢 En Önemlisi: 1740 yılında I. Mahmut döneminde Fransa'ya verilen kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir ve bu durum Osmanlı ekonomisi üzerinde olumsuz etkilere yol açmıştır.
⚖️ Kapitülasyonların İçeriği ve Etkileri
Kapitülasyonlar zamanla Osmanlı Devleti'nin kontrolünden çıkmış ve tek taraflı bir yük haline gelmiştir.
- 💰 Ekonomik Etkiler: Yabancı tüccarlar çok düşük gümrük vergileri ödediği için Osmanlı yerli sanayisi ve tüccarı rekabet edemez hale geldi. Bu durum, uzun vadede ekonominin çöküşünü hızlandırdı.
- ⚔️ Hukuki Etkiler: Yabancı uyruklular kendi konsolosluk mahkemelerinde yargılanıyordu. Bu da Osmanlı Devleti'nin egemenlik haklarını zedeliyordu.
- 🌍 Siyasi Etkiler: Zamanla diğer Avrupa devletleri de bu ayrıcalıklardan yararlanmaya başladı. 19. yüzyılda kapitülasyonlar, Osmanlı Devleti'nin iç işlerine müdahale aracı haline geldi.
🚫 Kapitülasyonların Kaldırılması
Kapitülasyonlar, Osmanlı Devleti için giderek bağımlılık simgesi haline gelmişti. Kurtuluş Savaşı sırasında önemli bir adım atıldı.
- 📜 Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1923'te Lozan Antlaşması görüşmeleri başlamadan önce, kapitülasyonları tek taraflı olarak kaldırdığını ilan etti.
- ✅ Nihai olarak, 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması ile kapitülasyonlar tamamen ve resmen sona erdirildi. Bu, Türkiye Cumhuriyeti'nin tam bağımsızlığının en önemli göstergelerinden biri oldu.
💡 Özetle: Kapitülasyonlar, başlangıçta Osmanlı'ya fayda sağlayan bir politika aracıyken, zamanla devletin ekonomik ve siyasi bağımsızlığını kaybetmesine neden olan bir prangaya dönüşmüştür. Lozan'da kaldırılması ise genç Türkiye Cumhuriyeti'nin "tam bağımsızlık" ilkesinin somut bir ifadesidir.
