KPSS - Türkiye'de Sanayi
📈 KPSS Coğrafya: Türkiye'de Sanayi
Konu Özeti: Bu ders notu, KPSS Coğrafya müfredatının önemli bir parçası olan "Türkiye'de Sanayi" konusunu, temel kavramlar, gelişimi, bölgesel dağılışı ve özellikleri çerçevesinde özetlemektedir. Amacımız, konuyu yapılandırılmış ve akılda kalıcı bir şekilde öğrenmenizi sağlamaktır.
🎯 Temel Kavramlar
Sanayi, ham maddelerin veya yarı işlenmiş maddelerin işlenerek kullanılabilir mamul madde haline getirilmesi faaliyetidir. Türkiye'de sanayileşme sürecini anlamak için aşağıdaki kavramlar önemlidir:
- Sanayi İnkılabı: Ülkemizde etkileri geç (19. yüzyıl sonları) hissedilmeye başlanmıştır.
- Kalkınma Planları: 1960 sonrası uygulanan planlı dönem, sanayimizin yapısal dönüşümünde kritiktir.
- Organize Sanayi Bölgeleri (OSB): Altyapısı hazır, planlı sanayi alanlarıdır. Üretim verimliliğini artırmayı hedefler.
📜 Türkiye'de Sanayinin Tarihsel Gelişimi
- 🔹 Cumhuriyet Öncesi Dönem: Esas olarak tarım ve el tezgahlarına dayalı, sınırlı bir sanayi yapısı.
- 🔹 1923-1932 Dönemi (Teşvik-i Sanayi Kanunu): Özel sektörün sanayi yatırımları teşvik edildi.
- 🔹 1933-1950 Dönemi (Devletçilik Politikası & I. Beş Yıllık Sanayi Planı): Kayseri Bez Fabrikası, Karabük Demir-Çelik, Beykoz Deri-Kundura gibi temel sanayi tesisleri kuruldu.
- 🔹 1950-1960 Dönemi: Tarımsal mekanizasyon ve ulaşım yatırımları öne çıktı.
- 🔹 1960 Sonrası Planlı Dönem: Ağır sanayi yatırımları (petrokimya, demir-çelik, otomotiv) hız kazandı. İthal ikameci politikalar izlendi.
- 🔹 1980 Sonrası Dönem: İhracata yönelik sanayi stratejisi, serbest piyasa ekonomisine geçiş ve özelleştirmeler öne çıktı.
🏭 Sanayi Kolları ve Önemli Merkezleri
🔶 1. Dokuma, Tekstil ve Konfeksiyon Sanayi
İhracatımızda geleneksel olarak önemli paya sahiptir. İstanbul, Bursa, Denizli, Gaziantep, Kahramanmaraş önemli merkezlerdir.
🔶 2. Demir-Çelik Sanayi
Ağır sanayinin temelidir. Karabük, Ereğli, İskenderun, Kırıkkale ve İzmir'de büyük tesisler bulunur. Ham madde (demir cevheri) ve enerji kaynaklarına yakınlık önemli bir yer seçim faktörüdür.
🔶 3. Otomotiv Sanayi
İhracat kalemlerimizin başında gelir. Bursa, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Sakarya ana üretim merkezleridir.
🔶 4. Kimya Sanayi
Petrokimya (İzmit, Yarımca, İzmir Aliağa), ilaç (İstanbul), gübre (Mersin, İskenderun, Samsun) ve sabun- deterjan başlıca alt kollarıdır.
🔶 5. Şeker Sanayi
Ham maddesi şeker pancarı olduğu için, iç bölgelerdeki tarım alanlarına yakın kurulmuştur. Eskişehir, Ankara, Konya, Kayseri, Kastamonu, Erzurum önemli fabrika lokasyonlarıdır.
🗺️ Sanayinin Bölgesel Dağılışı ve Coğrafi Faktörler
Türkiye'de sanayi dengesiz bir dağılışa sahiptir. Sanayi tesislerinin yaklaşık %55'i Marmara Bölgesi'nde, özellikle İstanbul-Kocaeli-Bursa çekirdek alanında toplanmıştır.
Sanayinin Yer Seçimini Etkileyen Faktörler:
- 📦 Ham Madde Kaynağına Yakınlık: (Şeker, dokuma, çimento, yağ sanayi)
- ⚡ Enerji Kaynaklarına Yakınlık: (Alüminyum, ferro-krom, demir-çelik)
- 🚢 Ulaşım (Liman Olanakları): (İthal ham madde kullanan veya ihracat yapan sanayiler)
- 👨🔧 İş Gücü (Kalifiye Eleman) ve Pazar: (Tüketimin yoğun olduğu büyük kentler)
- 🏛️ Devlet Teşvik Politikaları: (OSB'ler, vergi indirimleri)
⚠️ Türkiye Sanayisinin Sorunları
- Dışa bağımlılık (enerji ve ara mamul ithalatı)
- Teknoloji ve Ar-Ge yatırımlarının yetersizliği
- Bölgeler arası dengesiz dağılım
- Çevre kirliliği
- Küresel rekabete uyum süreci
💎 Sonuç ve KPSS Çıkarımları
"Türkiye'de Sanayi" konusundan KPSS'de genellikle sanayi kollarının dağılışı, tarihsel gelişim aşamaları, yer seçim faktörleri ve bölgelerin sanayi özellikleri ile ilgili sorular gelmektedir. Marmara Bölgesi'nin sanayideki birincil yeri ve ham madde-üretim ilişkisi (örneğin; şeker fabrikalarının iç bölgelerde olması) mutlaka bilinmelidir. Harita üzerinde sanayi merkezlerinin yerlerini öğrenmek, soruları görsel olarak çözmenize büyük katkı sağlayacaktır.
