Kurallı birleşik fiillerin yazımı (e-bilmek, e-vermek, e-kalmak)

Question

Bu konuyu anlamakta biraz zorlanıyorum. Hangi fiiller bitişik, hangileri ayrı yazılıyor tam karıştırıyorum. Özellikle "edebilmek" ve "yapıvermek" gibi örneklerde kafam karışıyor.

Answer 1

📚 Kurallı Birleşik Fiiller Nedir?

Kurallı birleşik fiiller, bir yardımcı fiil ile bir asıl fiilin birleşmesiyle oluşan ve belirli bir kurala göre yazılan fiillerdir. Bu yapılar, asıl fiile "yeterlilik", "tezlik", "sürerlik" veya "yaklaşma" gibi anlamlar katar.

🎯 Yazım Kuralları

Kurallı birleşik fiillerin yazımında en önemli nokta, ünlü ile biten bir fiile ünlü ile başlayan bir yardımcı fiil geldiğinde araya "y, n, s, ş" kaynaştırma harflerinden birinin girmesidir. Bu kurala dikkat etmek yazım yanlışlarını önler.

✨ Yeterlilik Fiili (e-bilmek) 💪

Asıl fiile "gücü yetme, olasılık, ihtimal" anlamları katar.

• ✅ Doğru: Yap-a-bil-ir-im. (yapabilirim)
• ✅ Doğru: Gör-e-me-di-k. (göremedik)
• ✅ Doğru: Oku-y-abil-di-n. (okuyabildin)
• ❌ Yanlış: Anlaya bilmek, gelebilmek (eksik kaynaştırma)

Fiil ünlü ile bitiyorsa araya "y" kaynaştırma harfi gelir: Anla-y-abilmek, Oku-y-abilmek

⚡ Tezlik Fiili (e-vermek) 🏃‍♂️

Asıl fiile "çabukluk, kolaylık, önemsememe" anlamları katar.

• ✅ Doğru: Al-ı-ver-di. (alıverdi)
• ✅ Doğru: Koş-u-ver-dim. (koşuverdim)
• ✅ Doğru: Götür-ü-ver-in. (götürüverin)
• ❌ Yanlış: Bakı vermek, atı vermek (eksik kaynaştırma)

Fiil ünlü ile bitiyorsa araya "y" kaynaştırma harfi gelir: At-ı-vermek, Sil-e-vermek

🕰️ Sürerlik Fiili (e-kalmak / e-gelmek / e-durmak) 🔄

Asıl fiile "devam etme, süreklilik" anlamı katar.

• ✅ Doğru: Bak-ı-kal-dı-m. (bakakaldım)
• ✅ Doğru: Sür-e-gel-miş. (süregelmiş)
• ✅ Doğru: Gid-e-dur-uyor. (gideduruyor)
• ❌ Yanlış: Yaza kalmak, süre gelmek (eksik kaynaştırma)

Fiil ünlü ile bitiyorsa araya "y" kaynaştırma harfi gelir: Korka-y-a-durmak

📌 Yaklaşma Fiili (e-yazmak) 😲

Asıl fiile "az kalsın, neredeyse, ramak kalma" anlamı katar.

• ✅ Doğru: Düş-e-yaz-dı-m. (düşeyazdım)
• ✅ Doğru: Öl-e-yaz-dı. (öleyazdı)
• ❌ Yanlış: Düşe yazmak (ayrı yazılmaz)

Fiil ünlü ile bitiyorsa araya "y" kaynaştırma harfi gelir: Düş-e-y-azmak

💡 Önemli Uyarılar

• 📌 Kurallı birleşik fiiller genellikle bitişik yazılır.
• 📌 Olumsuzluk eki "-ma/-me" asıl fiile eklenir: Yap-a-ma-mak (doğru), Yap-a-bil-me-mek (yanlış).
• 📌 Ünsüzle biten bir fiilden sonra yardımcı fiil gelirse kaynaştırma harfi gerekmez: Gel-e-bilmek, Gül-ü-vermek.

🧠 Pratik İpucu

Birleşik fiili oluşturan kelimeleri ayrı ayrı okuduğunda anlam bozuluyorsa, o fiil kurallı birleşik fiildir ve bitişik yazılmalıdır. Örneğin, "yapabilmek" ayrı yazılırsa "yapa bilmek" gibi anlamsız bir ifade olur.